Quan niệm của Tây y và Đông y về bệnh mất ngủ ít hoàn toàn giống nhau. Tây y thường coi mất ngủ là một hiện tượng của loại bệnh lý tâm thần suy nhược. Còn Đông y quan niệm, mất ngủ là bệnh có nhiều hình trạng và hầu hết rối loạn hoặc mất cân bằng trong hoạt động sinh lý của cơ thể, bao gồm cả tình trạng suy thiếu của hệ thần kinh, đều có thể dẫn đến mất ngủ.
do vậy, khi thuyên giảm chứng bệnh mất ngủ, bác sỹ Đông y luôn tuân thủ phép tắc tiếp cận tổng thể và tiến hành thuyên giảm từng trường một theo phương pháp biện chứng luận trị.
Để dùng vài loại Thực phẩm và vị thuốc một mẹo có chất lượng, trên lâm sàng cần căn cứ vào vài chứng trạng biểu hiện chi tiết, để xác định đúng loại hình bệnh, trên cơ sở đấy lựa chọn một số phép chữa, Bài thuốc, Thực phẩm tốt.
Phật thủ
Xem thêm: bệnh gút và cách điều trị chất lượng bằng đông y.
Dưới đây là một số loại hình mất ngủ thường gặp:
1. Tâm tỳ lưỡng hư:
Đây là loại hình bệnh thường hay gặp nhất. nguyên do thường do làm việc quá khó nhọc, mệt nhọc, hoặc lo buồn, suy nghĩ quá stress, khiến cho tạng tâm và tạng tỳ bị hư tổn, từ đó mà sinh ra mất ngủ.
- Chứng trạng biểu hiện: Mất ngủ hoặc khó ngủ, hay ngủ mê, dễ thức giấc, kèm theo vài biểu hiện khác như sắc mặt không chăm chỉ tươi hoặc đen sạm, tinh thần uể oải, hay quên, hồi hộp, trống ngực - tim đập dồn loạn nhịp từng cơn, ăn uống làm biếng ngon miệng, người mệt mỏi, cơ bắp đau nhức, chất lưỡi nhợt, mạch tế nhược (nhỏ, yếu).
- Phép chữa: Bổ tâm, kiện tỳ, an thần.
• Thức ăn - Thực phẩm tiêu biểu:
(1) Cháo táo nhân bạch truật: Toan táo nhân 10g, bạch truật 10g, gạo tẻ 50g; đem táo nhân và bạch truật sắc lấy nước, bỏ bã, cho gạo vào nấu thành cháo, thêm mắm muối gia vị cho vừa miệng; chia ra 2 lần ăn trong ngày; liên tục từng đợt 7-10 ngày (liệu trình 10 ngày).
(2) Canh hạt sen giết thịt nạc: giết mổ lợn nạc 250g, hạt sen 50g; thịt lợn thái nhỏ xíu, cùng hạt sen nấu thành món canh; ăn trong bữa cơm hàng ngày, liệu trình 10 ngày.
(3) Trà kiện tỳ an thần: Hoài sơn (củ mài, sao vàng) 12g, hạt sen (để cả tim, sao vàng) 12g, long nhãn 8g, lá dâu non 10g, lá vông 10g, táo nhân (sao đen) 6g; sắc nước uống trong ngày, hướng 10 ngày.
• Trường hợp nặng, yêu cầu áp dụng bài "Quy tỳ thang", thành phần như sau:
(4) Quy tỳ thang: Nhân sâm 12g, bạch truật 9g, phục linh 12g, cam thảo 6g, hoàng kỳ 20g, đương quy 12g, long nhãn nhục 15g, táo nhân 15g, viễn chí 6g, mộc hương 3g; sắc nước nước uống trong ngày, uống khi thuốc còn ấm, phương hướng 10 ngày.
2. Tâm thận bất giao:
Đây cũng là loại hình mất ngủ rất lôi cuốn gặp. nguyên nhân thường do làm việc, suy nghĩ quá căng thẳng, trí óc quá mệt nhọc, tình chí u uất, ... Hoặc do cơ thể suy yếu bởi vì nhỏ bé đau lâu ngày, sinh hoạt t.ình d.ục không chăm chỉ tiết chế, khiến cho "thận âm" bị hư tổn, thận dương thiên thịnh nhiễu động thần kinh, mà gây bắt buộc mất ngủ.
Theo Đông y, để duy trì cân bằng Âm Dương trong nhân thể, "tâm hỏa" bắt buộc giáng xuống và "thận thủy" cần thăng lên. Như vậy gọi là "Tâm thận tương giao" hay "Thủy hỏa ký tế". Khi cơ chế thăng giáng đó bị rối loạn, gọi là "Tâm thận bất giao", thì Âm Dương trong cơ thể bị mất cân bằng và thường thường dẫn đến mất ngủ.
- Biểu hiện: Người bồn chồn, mất ngủ, trống ngực - tim đập dồn loạn nhịp từng cơn, hay quên; thường kèm theo đầu choáng mắt hoa, tai ù, mồ hôi trộm, họng khô, lưng gối đau mỏi, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi không, mạch tế sác (nhỏ, nhanh).
- Chứng trạng biểu hiện: Mất ngủ, khó đi vào giấc ngủ, ngủ mê nhiều, kèm theo 1 vài chứng trạng như buồn phiền, dễ cáu giận, lúng túng vô cớ, hay quên, đầu nặng, chóng mặt hoa mắt, tai ù, lưng gối đau mỏi, lòng bàn chân bàn tay nóng, miệng khô khát hoặc miệng lưỡi viêm loét, chất lưỡi đỏ, mạch bé nhanh (tế sác).
- Phép chữa: Thanh tâm an thần, giao thông tâm thận.
• Thức ăn - Thực phẩm tiêu biểu:
(1) Cháo hà thủ ô liên tâm: Hà thủ ô 15g, liên tử tâm 10g, gạo nếp 50g; đem hà thủ ô và tâm sen sắc lấy nước, bỏ bã, cho gạo vào nấu thành cháo, thêm mắm muối gia vị cho vừa miệng; chia ra 2 lần ăn trong ngày, thủ pháp 10 ngày.
(2) Trà bổ thận an thần: Đậu đen 20g, vừng đen 20g, lá vông bánh tẻ 12g, lá dâu non 12g, lạc tiên (dây và lá) 12g, thảo quyết minh (hạt muồng, sao cháy đen); sắc nước uống thay trà trong ngày, hướng 10 ngày.
(3) Rượu ngũ vị tử: Ngũ vị tử 30g, rượu trắng 30-40 độ khoảng 500ml; ngũ vị tử rửa sạch đất cát, ngâm với rượu, sau một tháng có thể sử dụng; trong bữa cơm tối hoặc trước khi đi ngủ uống một chén con, biện pháp 20 ngày.
• Trường hợp nặng bắt buộc dùng Thức ăn kinh nghiệm:
(4) Nghiệm phương: Hoàng liên 6g, nhục quế 3g, sinh địa 15g, tri chiếc 12g, thiên môn đông 6g, mạch môn đông 6g, bá tử nhân 6g, toan táo nhân 8g, bạch thược 8g, a giao 8g; sắc nước uống trong ngày, thủ pháp 10 ngày.
3. Đàm nhiệt nội nhiễu:
căn do thường do chức năng của tỳ vị (chức năng hệ tiêu hóa) bị suy không đủ, 1 vài chất cặn bã ứ đọng lại (đàm tích), lâu ngày hóa thành "hỏa", gây nhiễu động thanh khiếu, mà gây yêu cầu mất ngủ.
- Biểu hiện: Mất ngủ hoặc khó ngủ, kèm theo vài chứng trạng như hay hốt hoảng vô cớ, ngủ mê nhiều, dễ thức giấc, đầu nặng, mắt hoa, vùng thượng vị giận dữ, đau tức hai bên sườn, khoang miệng đắng, rêu lưỡi vàng nhờn, mạch hoạt sác (trơn, nhanh).
- Phép chữa: thanh lọc cơ thể, hóa đàm, an thần.
• Thức ăn - Thực phẩm tiêu biểu:
(1) Cháo vỏ quít ý dĩ: Vỏ quít lâu ngày (trần bì) 250g, hạt ý dĩ 300g; hai thứ đem rửa sạch, phơi khô hoặc sấy khô, nhất trí bột mịn, trộn đều; cho vào lọ nút kín dùng dần; hàng ngày ứng dụng 50g gạo tẻ nấu cháo, cháo chín cho 15-20g bột thuốc vào trộn đều; chia ra ăn trong ngày, thủ pháp 7-10 ngày.
(2) Trà trạch tả: Trạch tả 15g, chè búp 3g, trước hết sắc trạch tả 20 phút, chắt lấy nước, vận dụng nước sắc ấy h.ãm trà búp, uống 3-4 lần uống trong ngày, phương hướng 7-10 ngày.
• Trường hợp nặng cần áp dụng Thức ăn "Ôn đởm thang gia hoàng liên, chi tử", hoặc sử dụng nghiệm phương (bài thuốc kinh nghiệm) thành phần gồm:
(3) Nghiệm phương: Hạt sen (để cả tâm) 20g, táo nhân (sao đen) 8g, trần tị nạnh 8g, hương phụ (củ gấu) 12g, hạt củ cải 8g, chi tử (dành dành) 10g, hạn liên thảo (cỏ nhọ nồi) 10g, cam thảo 6g; sắc nước uống mỗi ngày 1 thang, theo từng cách thức 7-10 ngày.
4. Can khí uất kết:
Thường gặp ở 1 vài người tinh thần suy nghĩ không thông, yêu thương không chăm chỉ như ý, hoặc buộc phải chịu vài áp lực lớn về mặt tinh thần.
(1) Trà phật thủ: dùng phật thủ 15-20g tươi hoặc 8-10g khô, rửa sạch, thái vụn, h.ãm với nước sôi trong bình kín; chia ra uống thay trà trong ngày, khi uống có thể thêm chút đường phèn; liên tục 7-10 ngày (1 liệu trình).
(2) Canh phật thủ: sử dụng phật thủ, lòng lợn (dùng đoạn ruột non 30-40 phân, làm sạch, bỏ tạp chất); nấu canh, ăn trong bữa cơm chiều; liên tục 7-10 ngày.
(3) Trà phật thủ bại tương: ứng dụng phật thủ khô 9g, bại tương thảo 6gl sắc nước lấy nước, pha thêm chút đường, chia thành 3 phần uống trong ngày, liên tục trong 7-10 ngày.
"Bại tương thảo" còn gọi là "cỏ bồng" tên khoa học là Patrinia vilossa Juss, thường thấy mọc ở những trảng cỏ vùng Lạng Sơn nước ta.
• Trường hợp nặng cần vận dụng Bài thuốc "Sài tài liệu can tán gia giảm" thành phần gồm:
(4) Sài tài liệu can tán gia giảm: Sài đại dương 10g, chỉ thực 10g, bạch thược 15g, xuyên khung 8g, hương phụ 12g, phục linh 10g, toan táo nhân 8g, sơn chi 8g, cam thảo 10g; sắc nước uống trong ngày, liên tục từng đợt 7-10 ngày.
Xêm thêm: bênh gút ở người trẻ tuổi là như thế nào?
do vậy, khi thuyên giảm chứng bệnh mất ngủ, bác sỹ Đông y luôn tuân thủ phép tắc tiếp cận tổng thể và tiến hành thuyên giảm từng trường một theo phương pháp biện chứng luận trị.
Để dùng vài loại Thực phẩm và vị thuốc một mẹo có chất lượng, trên lâm sàng cần căn cứ vào vài chứng trạng biểu hiện chi tiết, để xác định đúng loại hình bệnh, trên cơ sở đấy lựa chọn một số phép chữa, Bài thuốc, Thực phẩm tốt.
Phật thủ
Xem thêm: bệnh gút và cách điều trị chất lượng bằng đông y.
Dưới đây là một số loại hình mất ngủ thường gặp:
1. Tâm tỳ lưỡng hư:
Đây là loại hình bệnh thường hay gặp nhất. nguyên do thường do làm việc quá khó nhọc, mệt nhọc, hoặc lo buồn, suy nghĩ quá stress, khiến cho tạng tâm và tạng tỳ bị hư tổn, từ đó mà sinh ra mất ngủ.
- Chứng trạng biểu hiện: Mất ngủ hoặc khó ngủ, hay ngủ mê, dễ thức giấc, kèm theo vài biểu hiện khác như sắc mặt không chăm chỉ tươi hoặc đen sạm, tinh thần uể oải, hay quên, hồi hộp, trống ngực - tim đập dồn loạn nhịp từng cơn, ăn uống làm biếng ngon miệng, người mệt mỏi, cơ bắp đau nhức, chất lưỡi nhợt, mạch tế nhược (nhỏ, yếu).
- Phép chữa: Bổ tâm, kiện tỳ, an thần.
• Thức ăn - Thực phẩm tiêu biểu:
(1) Cháo táo nhân bạch truật: Toan táo nhân 10g, bạch truật 10g, gạo tẻ 50g; đem táo nhân và bạch truật sắc lấy nước, bỏ bã, cho gạo vào nấu thành cháo, thêm mắm muối gia vị cho vừa miệng; chia ra 2 lần ăn trong ngày; liên tục từng đợt 7-10 ngày (liệu trình 10 ngày).
(2) Canh hạt sen giết thịt nạc: giết mổ lợn nạc 250g, hạt sen 50g; thịt lợn thái nhỏ xíu, cùng hạt sen nấu thành món canh; ăn trong bữa cơm hàng ngày, liệu trình 10 ngày.
(3) Trà kiện tỳ an thần: Hoài sơn (củ mài, sao vàng) 12g, hạt sen (để cả tim, sao vàng) 12g, long nhãn 8g, lá dâu non 10g, lá vông 10g, táo nhân (sao đen) 6g; sắc nước uống trong ngày, hướng 10 ngày.
• Trường hợp nặng, yêu cầu áp dụng bài "Quy tỳ thang", thành phần như sau:
(4) Quy tỳ thang: Nhân sâm 12g, bạch truật 9g, phục linh 12g, cam thảo 6g, hoàng kỳ 20g, đương quy 12g, long nhãn nhục 15g, táo nhân 15g, viễn chí 6g, mộc hương 3g; sắc nước nước uống trong ngày, uống khi thuốc còn ấm, phương hướng 10 ngày.
2. Tâm thận bất giao:
Đây cũng là loại hình mất ngủ rất lôi cuốn gặp. nguyên nhân thường do làm việc, suy nghĩ quá căng thẳng, trí óc quá mệt nhọc, tình chí u uất, ... Hoặc do cơ thể suy yếu bởi vì nhỏ bé đau lâu ngày, sinh hoạt t.ình d.ục không chăm chỉ tiết chế, khiến cho "thận âm" bị hư tổn, thận dương thiên thịnh nhiễu động thần kinh, mà gây bắt buộc mất ngủ.
Theo Đông y, để duy trì cân bằng Âm Dương trong nhân thể, "tâm hỏa" bắt buộc giáng xuống và "thận thủy" cần thăng lên. Như vậy gọi là "Tâm thận tương giao" hay "Thủy hỏa ký tế". Khi cơ chế thăng giáng đó bị rối loạn, gọi là "Tâm thận bất giao", thì Âm Dương trong cơ thể bị mất cân bằng và thường thường dẫn đến mất ngủ.
- Biểu hiện: Người bồn chồn, mất ngủ, trống ngực - tim đập dồn loạn nhịp từng cơn, hay quên; thường kèm theo đầu choáng mắt hoa, tai ù, mồ hôi trộm, họng khô, lưng gối đau mỏi, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi không, mạch tế sác (nhỏ, nhanh).
- Chứng trạng biểu hiện: Mất ngủ, khó đi vào giấc ngủ, ngủ mê nhiều, kèm theo 1 vài chứng trạng như buồn phiền, dễ cáu giận, lúng túng vô cớ, hay quên, đầu nặng, chóng mặt hoa mắt, tai ù, lưng gối đau mỏi, lòng bàn chân bàn tay nóng, miệng khô khát hoặc miệng lưỡi viêm loét, chất lưỡi đỏ, mạch bé nhanh (tế sác).
- Phép chữa: Thanh tâm an thần, giao thông tâm thận.
• Thức ăn - Thực phẩm tiêu biểu:
(1) Cháo hà thủ ô liên tâm: Hà thủ ô 15g, liên tử tâm 10g, gạo nếp 50g; đem hà thủ ô và tâm sen sắc lấy nước, bỏ bã, cho gạo vào nấu thành cháo, thêm mắm muối gia vị cho vừa miệng; chia ra 2 lần ăn trong ngày, thủ pháp 10 ngày.
(2) Trà bổ thận an thần: Đậu đen 20g, vừng đen 20g, lá vông bánh tẻ 12g, lá dâu non 12g, lạc tiên (dây và lá) 12g, thảo quyết minh (hạt muồng, sao cháy đen); sắc nước uống thay trà trong ngày, hướng 10 ngày.
(3) Rượu ngũ vị tử: Ngũ vị tử 30g, rượu trắng 30-40 độ khoảng 500ml; ngũ vị tử rửa sạch đất cát, ngâm với rượu, sau một tháng có thể sử dụng; trong bữa cơm tối hoặc trước khi đi ngủ uống một chén con, biện pháp 20 ngày.
• Trường hợp nặng bắt buộc dùng Thức ăn kinh nghiệm:
(4) Nghiệm phương: Hoàng liên 6g, nhục quế 3g, sinh địa 15g, tri chiếc 12g, thiên môn đông 6g, mạch môn đông 6g, bá tử nhân 6g, toan táo nhân 8g, bạch thược 8g, a giao 8g; sắc nước uống trong ngày, thủ pháp 10 ngày.
3. Đàm nhiệt nội nhiễu:
căn do thường do chức năng của tỳ vị (chức năng hệ tiêu hóa) bị suy không đủ, 1 vài chất cặn bã ứ đọng lại (đàm tích), lâu ngày hóa thành "hỏa", gây nhiễu động thanh khiếu, mà gây yêu cầu mất ngủ.
- Biểu hiện: Mất ngủ hoặc khó ngủ, kèm theo vài chứng trạng như hay hốt hoảng vô cớ, ngủ mê nhiều, dễ thức giấc, đầu nặng, mắt hoa, vùng thượng vị giận dữ, đau tức hai bên sườn, khoang miệng đắng, rêu lưỡi vàng nhờn, mạch hoạt sác (trơn, nhanh).
- Phép chữa: thanh lọc cơ thể, hóa đàm, an thần.
• Thức ăn - Thực phẩm tiêu biểu:
(1) Cháo vỏ quít ý dĩ: Vỏ quít lâu ngày (trần bì) 250g, hạt ý dĩ 300g; hai thứ đem rửa sạch, phơi khô hoặc sấy khô, nhất trí bột mịn, trộn đều; cho vào lọ nút kín dùng dần; hàng ngày ứng dụng 50g gạo tẻ nấu cháo, cháo chín cho 15-20g bột thuốc vào trộn đều; chia ra ăn trong ngày, thủ pháp 7-10 ngày.
(2) Trà trạch tả: Trạch tả 15g, chè búp 3g, trước hết sắc trạch tả 20 phút, chắt lấy nước, vận dụng nước sắc ấy h.ãm trà búp, uống 3-4 lần uống trong ngày, phương hướng 7-10 ngày.
• Trường hợp nặng cần áp dụng Thức ăn "Ôn đởm thang gia hoàng liên, chi tử", hoặc sử dụng nghiệm phương (bài thuốc kinh nghiệm) thành phần gồm:
(3) Nghiệm phương: Hạt sen (để cả tâm) 20g, táo nhân (sao đen) 8g, trần tị nạnh 8g, hương phụ (củ gấu) 12g, hạt củ cải 8g, chi tử (dành dành) 10g, hạn liên thảo (cỏ nhọ nồi) 10g, cam thảo 6g; sắc nước uống mỗi ngày 1 thang, theo từng cách thức 7-10 ngày.
4. Can khí uất kết:
Thường gặp ở 1 vài người tinh thần suy nghĩ không thông, yêu thương không chăm chỉ như ý, hoặc buộc phải chịu vài áp lực lớn về mặt tinh thần.
- Biểu hiện: Mất ngủ, tinh thần u uất, tính tình, tâm trạng ít ổn định, hay thở dài, ngực khung đầy tức hoặc vùng bụng dưới trướng đau, hoặc có cảm giác như có dị vật mắc ở cổ họng khạc lười ra nuốt không xuống (Đông gọi là "mai hạch khí"). căn bệnh tình tăng giảm tùy theo áp lực về tinh thần và tâm trạng, tình cảm; rêu lưỡi trắng mỏng; mạch huyền (căng). Nữ giới trước kỳ kinh bệnh thêm trầm trọng.
- Phép chữa: Sơ can lý khí, giải uất, an thần.
(1) Trà phật thủ: dùng phật thủ 15-20g tươi hoặc 8-10g khô, rửa sạch, thái vụn, h.ãm với nước sôi trong bình kín; chia ra uống thay trà trong ngày, khi uống có thể thêm chút đường phèn; liên tục 7-10 ngày (1 liệu trình).
(2) Canh phật thủ: sử dụng phật thủ, lòng lợn (dùng đoạn ruột non 30-40 phân, làm sạch, bỏ tạp chất); nấu canh, ăn trong bữa cơm chiều; liên tục 7-10 ngày.
(3) Trà phật thủ bại tương: ứng dụng phật thủ khô 9g, bại tương thảo 6gl sắc nước lấy nước, pha thêm chút đường, chia thành 3 phần uống trong ngày, liên tục trong 7-10 ngày.
"Bại tương thảo" còn gọi là "cỏ bồng" tên khoa học là Patrinia vilossa Juss, thường thấy mọc ở những trảng cỏ vùng Lạng Sơn nước ta.
• Trường hợp nặng cần vận dụng Bài thuốc "Sài tài liệu can tán gia giảm" thành phần gồm:
(4) Sài tài liệu can tán gia giảm: Sài đại dương 10g, chỉ thực 10g, bạch thược 15g, xuyên khung 8g, hương phụ 12g, phục linh 10g, toan táo nhân 8g, sơn chi 8g, cam thảo 10g; sắc nước uống trong ngày, liên tục từng đợt 7-10 ngày.
Xêm thêm: bênh gút ở người trẻ tuổi là như thế nào?
