Truyện thành ngữ, tục ngữ

Năm hàm hòa thứ 3 Tấn Thành Đế, tức năm 328 công nguyên, tướng giữ thành Lịch Dương là Tô Tuấn và tướng giữ thành Thọ Xuân là Tổ Ước, cùng hợp binh nổi loạn đánh vào kinh thành Kiến Khang với danh nghĩa trị kẻ có tội là trung thư lệnh Dũ Tín đang phò tá Tấn Thành Đế.
Trong lúc nguy cấp, thứ sử Giang Châu là Ôn Kiều đã đứng ra liên hợp với Dũ Tín lúc đó đang lánh nạn tại Giang Châu, cùng đề cử thứ sử Kinh Châu là trinh tây đại tướng quân Đào Khản làm thủ lĩnh để dẹp quân phiến loạn. Nhưng do quân phiến loạn thế mạnh người đông, Đào Khản liên tiếp bị thua mấy trận liền, tình hình lương thảo lại gặp khó khăn. Nên nảy sinh tâm trạng lo sợ mới trách hỏi Ôn Kiều rằng: "Ban đầu khi khởi binh, ông nói ông có nhiều binh lắm tướng, lương thảo sung túc, chỉ cần tôi ra làm bang chủ là được. Nhưng hiện nay tướng ở đâu? Lương thảo ở đâu? Nếu không có lương thảo thì tôi chỉ còn cách rút quân về, đợi khi nào có đủ lương thảo hãy đánh ".
Ôn Kiều nghe xong điềm nhiên đáp: "Ông nghĩ như vậy là lầm to, muốn thắng kẻ địch thì điều chủ yếu là phải có tinh thần đoàn kết, Lưu Tú và Tào Tháo trước kia sở dĩ có thể lấy ít thắng nhiều là bởi lẽ họ là đội quân chính nghĩa. Còn Tô Tuấn và Tổ Ước là hạng người hữu dũng vô mưu, mượn danh lừa người, chúng ta nhất định sẽ đánh bại chúng. Hiện nay nhà vua đang gặp nạn, nước nhà đang trong cơn nguy khốn, chúng ta không thể nửa chừng bỏ dở. Ông hiện như đang cưỡi trên lưng thú, không đánh chết nó thì làm sao mà xuống được? Nếu bây giờ ông rút quân về thì tất ảnh hưởng tới dũng khí của quân lính ". Đào Khảm nghe xong đành phải làm theo kiến nghị này và cuối cùng đã giành được thắng lợi.
Hiện nay, người ta vẫn thường dùng câu thành ngữ này để ví về hiện tượng đang làm việc thì gặp khó khăn, do tình thế bức bách mà việc không thể không làm.

Ý của câu thành ngữ này vốn chỉ chính sạch hòa dịu dễ thi hành.

Câu thành ngữ này có xuất xứ từ “Sử ký - Lỗ Chu Công thế gia”.

Chu Công em trai của Chu Vũ Vương, là người từng phò tá Chu Vũ Vương đánh đổ triều nhà Thương, có công lớn trong việc thành lập vương triều Tây Chu. Về sau, ông được Chu Vũ Vương phong làm Lỗ Công, trao quyền cai quản Khúc Phụ, nhưng ông không đi sang Khúc Phụ, mà vẫn ở lại kinh đô tiếp tục phò tá Chu Vũ Vương, chỉ sai người con cả của mình là Bá Cầm tiếp nhận phong hiệu Lỗ Công sang cai quản Khúc Phụ.

Sau khi đến Khúc Phụ được ba năm, Bá Cầm mới báo cáo với Chu Vũ Vương về tình hình thi hành chính sách ở địa phương. Chu Vũ Công rất không vừa ý trước việc này bèn hỏi: “Tại sao ông lại báo cáo muộn đến như vậy?”. Bá Cầm trả lời rằng: “Muốn thay đổi phong tục tập quán và đổi mới lễ pháp ở địa phương, thì phải mất tới ba năm mới thấy được hiệu quả của nó, cho nên tôi mới báo cáo muộn như vậy”.

Trước đó có Khương Thượng là người từng phò tá Văn Vương và Vũ Vương, được Chu Vũ Vương phong ở Tề Địa, ông ta chỉ trong thời gian 5 tháng là đã báo cáo với Chu Vũ Vương về tình hình thi hành chính sách ở địa phương. Lúc đó, thấy ông trở về nhanh chóng, Chu Công rất ngạc nhiên mới hỏi ông làm sao lại có thể báo cáo nhanh đến như vậy. Khương Thượng trả lời rằng: “Vì tôi đã đơn giải hóa nghi lễ vua tôi ở đó, mọi việc đều làm theo tập tục địa phương, nên mới nhanh như vậy”.

Do đó, Chu Công sau khi nghe xong báo cáo của Bá Cầm liền than rằng: “Ôi, đời con cháu của nước Lỗ sắp trở thành thần dân của nước Tề rồi, chính sách mà không đơn giản và dễ thi hành, thì dân chúng tất sẽ không gần gũi nó. Nếu chính sách hòa dịu và dễ thi hành thì dân chúng nhất định sẽ quy phục nó”.

Hiện nay, người ta vẫn thường dùng câu thành ngữ này để chỉ người có thái độ khiêm tốn hòa nhã, dễ gần gũi.

Trong tiếng Hán có một câu thành ngữ “Giấc mộng Nam Kha”, được dùng để hình dung cõi mộng hoặc một không tưởng không thể thực hiện được của một người nào đó. Thành ngữ này có nguồn gốc từ cuốn tiểu thuyết “Tiểu sử Nam Kha Thái Thú” của tác giả Lý Công Tá đời Đường Trung Quốc thế kỷ 9 công nguyên.
Một người tên Thuần Vu Phân, ngày thường thích uống rượu. Trong sân nhà ông có một cây hòe lớn rễ sâu cành rậm, một đêm giữa hè, trăng tỏ sao thưa, gió thổi hiu hiu, chỗ dưới cây hòe là một chỗ hóng mát tốt.
Vào ngày sinh nhật của Thuần Vu Phân, người thân và bạn bè đều đến chúc thọ, ông vui mừng quá, và uống nhiều chén rượu. Sau khi người thân và bạn bè về nhà, Thuần Vu Phân ngà ngà say hóng mát dưới cây hòe, bất giác ngủ quên.
Trong giấc mơ, nhận lời mời của hai sứ thần, Thuần Vu Phân bước vào một lỗ cây. Trong lỗ có thời tiết tốt đẹp, là một thế giới riêng biệt, có nước Đại Hòe. Lúc đó, kinh thành đang tổ chức cuộc thi lựa chọn quan chức, ông cũng đi đăng ký. Ông đã thi ba cuộc, viết văn rất suôn sẻ. Khi công bố kết quả cuộc thi, ông đứng đầu bảng. Tiếp theo nhà vua tổ chức thi đình. Nhà vua nhìn thấy Thuần Vu Phân vừa đẹp trai, vừa tài ba lỗi lạc, nên hết sức ưa thích, rồi chọn ông là trạng nguyên, và gả công chúa cho ông. Trạng nguyên trở thành phò mã, nhất thời việc này được truyền thành giai thoại ở kinh đô.
Sau khi lấy nhau, vợ chồng hết sức đằm thắm. Không lâu, Thuần Vu Phân được nhà vua cử đến quận Nam Kha làm thái thú. Thuần Vu Phân cố gắng làm việc và quý mến nhân dân, thường đến địa phận quận Nam Kha điều tra nghiên cứu, kiểm tra công tác của bộ hạ, công tác hành chính ở các địa phương đều rất liêm khiết và có trật tự, nhân dân địa phương hết sức khen ngợi. Ba mươi năm trôi qua, thành tích của Thuần Vu Phân đã nổi tiếng khắp toàn quốc, và ông đã có 7 con, 5 trai 2 gái, cuộc sống rất hạnh phúc. Nhà vua mấy lần muốn điều động Thuần Vu Phân về kinh thành đảm nhiệm chức vụ cao hơn, nhưng sau khi được biết, nhân dân địa phương kéo nhau lên phố, ngăn lại xe ngựa của thái thú, thỉnh cầu ông tiếp tục làm quan thái thú quận Nam Kha. Thuần Vu Phân cảm động trước sự yêu mến của nhân dân, đành phải lưu lại, và trình thư lên nhà vua giải thích rõ tình hình. Nhà vua rất vui mừng trước thành tích công tác chính trị của ông, và ban thưởng cho ông nhiều vàng bạc châu báu.
Một năm, nước Thiện La cử quân đội xâm phạm nước Đại Hòe, các tướng quân nước Đại Hòe thừa lệnh chặn đánh địch, bất ngờ bị đánh bại nhiều lần. Tin thua trần truyền tới kinh thành, nhà vua bị choáng, khẩn cấp triệu tập quan chức văn võ thương lượng cách đối phó. Nghe nói quân đội mình nhiều lần bị đánh bại ở tiền tuyến, địch hết sức mạnh mẽ đã tiến gần kinh thành, các đại thần sợ hãi đến nỗi tái mặt, đại thần này nhìn đại thần kia, đành chịu bó tay.
Nhìn thấy thần sắc của đại thần, nhà vua hết sức tức giận và nói: “Nhà ngươi ngày thường ăn ngon ở nhàn, hưởng thụ hết vinh hoa phú quý, một khi nhà nước gặp khó khăn, nhà ngươi lại trở thành quả bầu không có mồm, hèn nhát khiếp trận, cần nhà ngươi có tác dụng gì?”
Tể tướng chợt nghĩ tới ông Thuần Vu Phân, thái thú quận Nam Kha có thành tích công tác xuất sắc, bèn giới thiệu với nhà vua. Nhà vua ra lệnh ngay, điều động Thuần Vu Phân điều khiển quân đội tinh nhuệ toàn quốc đánh địch.
Sau khi nhận được mệnh lệnh của nhà vua, Thuần Vu Phân lập tức dẫn quân xuất chinh. Nhưng ông không biết gì về phép dùng binh, vừa giao chiến với quân địch, đã bị thua liểng xiểng, chiến sĩ và ngựa bị tổn thất nặng nề, ông xuýt nữa bị bắt. Được tin này, nhà vua hết sức thất vọng, ra lệnh truất bỏ mọi chức vụ của ông, giáng xuống làm bình dân, và đưa về quê. Thuần Vu Phân nghĩ tên tuổi anh hùng của mình bị phá hủy hoàn toàn, hết sức xấu hổ và tức giận, kêu một tiếng thật to, ông tỉnh dậy từ giấc mơ. Ông theo cõi mộng đi tìm nước Đại Hoè, hóa ra dưới cây hòe có một lỗ con kiến, những kiến đang cư trú ở đó.
“Giấc mơ Nam Kha” có khi cũng chỉ đời người như giấc mơ, phú quý quyền thế đều là hư ảo.

Môi hở răng lạnh​

Vào thời Xuân thu, Phổ Hiến Công muốn khuyếch trương thực lực và mở rộng địa bàn nên vịn cớ nói nước láng giềng là Quách quốc thường xuyên xâm phạm biên giới nước Phổ, nên phải đem quân đi tiêu diệt nước Quách. Nhưng Ngu quốc lại ngăn giữa hai nước Phổ và nước Quách, muốn đánh nước Quách nhất định phải qua đất Ngu. “Làm thế nào có thể thuận lợi đi qua đất nhà Ngu bây giờ?” Phổ Hiến Công đem việc đó ra hỏi các quan đại thần trong triều. Hà Tức liền hiến kế:”Vua nước Ngu là người nhận thức nông cạn, ham lợi nhỏ trước mắt, chúng ta chỉ cần đem Ngọc Liên Thành và Ngựa Quý làm lễ vật dâng tặng cho ông ta, ông ta sẽ không từ chối việc cho chúng ta mượn đường đâu” Phổ Hiến công nghe thấy thế trong lòng có đôi chút tiếc rẻ .Hà Tức đọc được suy nghĩ trong bụng Phổ Hiến Công, liền nói:”Nước Ngu và nước Quách là hai nước láng giềng gắn bó với nhau như môi với răng, nước Quách bị tiêu diệt rồi, nước Ngu cũng khó có thể tồn tại được, ngọc và ngựa quí của ngài chẳng qua cũng chi là tạm thời gửi chỗ Ngu Công mà thôi.” Phổ hiến công nghe xong liền chấp nhận làm theo kế sách của Hà Tức
Vua nước Ngu nhìn thấy hai lễ vật quí giá kia như mở cờ trong bụng. Khi vừa nghe thấy Hà Tức đề cập đến chuyện mượn đường đi qua nước Ngu liền đồng ý ngay. Một số quan đại thần nước Ngu sau khi nghe xong đã vội vã lên tiếng ngăn cản: ”không được , không được, nước Ngu và nước Quách là hai nước lang giềng kề cận nhau gắn bó như môi với răng, hai nước nhỏ chúng ta cùng dựa vào nhau mà tồn tại, khi có chuyện có thể cùng giúp đỡ hỗ trợ cho nhau, ngộ nhỡ nước Quách bị tiêu diệt rồi, thì e rằng nước Ngu chúng ta cũng khó lòng mà tồn tại. Tục ngữ vốn đã có câu :”môi hở răng lạnh”, không có môi, răng cũng không giữ được vậy! Tuỵêt đối không thể cho nước Phổ mượn đường được. Ngu công nói: “Phổ quốc họ là một nước lớn, bây giờ họ có ý biếu tặng riêng cho chúng ta ngọc đẹp và ngựa quí để kết giao bạn bè với nước chúng ta, Chả nhẽ chỉ cho họ mượn đường để họ đi lại cũng không được hay sao?” Các vị quan nọ chỉ còn biết thở dài than vãn, hiểu rằng thời gian diệt vong của nước Ngu không còn xa nữa, nên họ liền dẫn theo cả nhà cả già lẫn trẻ rời khỏi nước Ngu.
Quả nhiên quân Phổ sau khi mượn được đường Ngu quốc, tiêu diệt xong nước Quách thì liền bắt luôn vua nước Ngu là Ngu Công, người đã từng đích thân tiếp đón đoàn quân Phổ, tiêu diệt luôn nước Ngu. Câu chuyện được lấy từ cuốn: Tả Truyền – Hi Công Ngũ Niên”. Từ đó hình thành câu thành ngữ “Môi hở răng lạnh” để nhằm chỉ quan hệ của hai bên gắn bó khăng khít, cùng dựa vào nhau mà tồn tại

Giải nghĩa: Một người làm quan thì những người có quan hệ với người đó đều được thơm lây.

Xuất xứ:Theo truyền thuyết Hoài Nam Vương Lưu An đời Hán đắc đạo thành tiên. Hán Vương Sung" Luận Hành. Đạo Hư" : " Hoài Nam Vương học đạo. triệu tập những người hiểu biết về đạo trong thiên hạ, khuynh nhất quốc chi tôn, hạ đạo thuật chi sĩ, là những người hiểu về đạo cùng với Hoài Nam và các đạo ở khắp nơi cùng nhau tranh luận. Vương toại nguyện đắc đạo, đưa được cả nhà lên trời, tất cả các con vật nuôi trong nhà như chó, gà cũng đều lên theo ".
Người đời sau dùng thành ngữ này để châm biếm những người có quyền lực thì bạn bè thân thích họ cũng được thơm lây.
Cốt truyện:Tây Hán Hoài Nam Vương Lưu An, mưu phản thất bại bị ép đến bước đường cùng. Do vậy lúc còn sống đã luyện đan tu đạo, đạo gia vì thế đã đưa việc này thành một câu chuyện thần thoại. Câu truyện kể rằng Lưu An bái 8 lão ông làm thầy để học đạo và luyện đan. Đan luyện xong còn chưa kịp dùng thì nhận được tin Hán Vũ Đế cho người đến bắt ông. 8 lão ông khuyên Lưu An rằng bản thân đã đắc đạo chi bằng nuốt linh đan để được thành tiên. Thế là Lưu An cùng người trong nhà đều nuốt linh đan và thành tiên, bay lên trời. Do ở lò luyện đan trong vườn còn vương vãi ít đơn dược, chó gà nhà ông ăn phải, cũng bay lên trời hết.
Ngạn ngữ: "NHẤT NHÂN ĐẮC ĐẠO, KÊ KHUYỂN THĂNG THIÊN " theo câu truyện thần thoại này mà thành, được coi là một trong những truyền thuyết của đạo giáo. Đến nay thời thế thay đổi, nghĩa tốt lại thành nghĩa xấu. Nay được dùng nhiều là để châm biếm những người có quyền lực thì bạn bè thân thích họ cũng được thơm lây.

Ngày xưa vua nước Tế rất thích nghe thổi sáo (hợp tấu),có một người không biết thổi sáo tự xưng là giỏi thổi sáo, được vua cho vào nhóm thổi sáo, hắn ta trà trộn vào nhóm biết thổi sáo làm bộ thổi sáo mà không bị ai phát hiện được một thời gian khá lâu . Về sau Vua nước Tề chết, Con Vua nước Tề lên làm vua cho rằng nhiều người thổi sáo cùng lúc như vậy rất ồn ào, nên kêu từng người từng người một biểu diễn, mọi người rất vui ra công luyện tập biểu diễn, riêng hắn ta quá lo âu vì bản thân ko biết thổi sáo, trà trộn lâu nay không ai phát hiện.Cuối cùng hắn ta tự chuồn mất.
Qua đó, hắn ta lừa người nhất thời, không lừa người ta được cả đời. Ví như 1 người không có bản lĩnh, năng lực mà nói mình có, hàng thứ phẩm mà tự cho là hàng xịn đó thôi.

Năm 383 sau công nguyên,Phù Kiên Tần Vương,người thống trị miền Bắc Trung Quốc dẫn đầu chín mươi vạn bộ binh và kị binh tấn công triền Tấn giang nam.Tướng lĩnh Tấn quân Tạ Thạch và Tạ Huyền mang tám vạn binh đi chống cự.Phù Kiên biết rằng lực lượng quân binh triều Tấn không đủ mạnh,liền nghĩ lấy nhiều thắng ít,nhanh chóng đột kích.
Ai ngờ hai mươi lăm vạn quân tiên phong của Phù Kiên bị quân Tấn đánh bại ở Thơ Xuân,Từ trên thành Thơ Xuân,Phù Kiên nhìn thấy quân đội triều Tấn sắp xếp chỉnh tề,hơn nữa nhìn về phía núi Bát Công chỉ thấy cỏ cây như là binh sỹ quân Tấn.Phù Kiên quay đầu nói với người em：“Quân địch nhiều và mạnh quá,làm sao có thể nói lực lượng quân binh triều Tấn không mạnh cơ chư?”
Phù Kiên ra lệnh đội quân dàn trận dọc bờ Bắc sông Phì Thủy,mưu đồ dựa vào ưu thế địa hình xoay chuyển chiến cuộc.Lúc này tướng lĩnh Tấn quân Tạ Huyền đưa ra yêu cầu,Tần quân phải lùi về phía sau một chút để Tấn quân vượt sông chiến đấu.Phù Kiên nghĩ lợi dụng thời cơ Tấn quân đang bận vượt sông,khó mà chiến đấu để đột kích bất ngờ,nên đã vui vẻ nhận lời đề nghị.
Nào ngờ lệnh lùi quân vừa dứt,Tần quân như triều thủy,tan vỡ không còn ra đội ngũ gì.Tấn quân thừa cơ vượt sông tấn công,Tần quân bị đánh tan cả mũ aó.
Người sau dùng câu thành ngữ:Thần hồn nát thần tính để nói vể tâm lý lo sợ do thần kinh quá nhạy cảm sinh nghi thần quỷ.

Những câu này rất quen thuộc với dân Việt Nam chúng ta, rất hay, nhờ vậy mà em mới biết nguồn gốc những câu nói đó, thanks chị nhiều nhiều