Viêm màng não Nhật Bản: Nguyên nhân, Triệu chứng và Cách phòng ngừa

1. Viêm màng não Nhật Bản là gì?​

Viêm màng não Nhật Bản là tình trạng viêm màng não do virus viêm não Nhật Bản gây ra, tấn công hệ thần kinh trung ương, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến não và tủy sống. Bệnh có thể dẫn đến tổn thương não vĩnh viễn hoặc tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

2. Nguyên nhân gây viêm màng não Nhật Bản​

Virus viêm não Nhật Bản
Nguyên nhân chính gây viêm màng não Nhật Bản là virus viêm não Nhật Bản (Japanese Encephalitis Virus - JEV). Virus này thuộc họ Flaviviridae và cùng nhóm với các virus sốt xuất huyết, virus Zika, và virus sốt vàng. Đặc điểm chính của virus JEV là khả năng gây tổn thương hệ thần kinh trung ương, tấn công trực tiếp các tế bào não, gây ra phản ứng viêm tại màng não và mô não.

Virus JEV tồn tại chủ yếu trong cơ thể của các động vật hoang dã, đặc biệt là chim lội (như cò, vịt trời) và lợn. Các động vật này đóng vai trò là ổ chứa virus, duy trì sự tồn tại của mầm bệnh mà không bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Điều này tạo điều kiện cho virus JEV duy trì trong môi trường tự nhiên mà không cần lây lan trực tiếp từ người sang người.

Con đường lây truyền bệnh
Virus viêm não Nhật Bản không lây trực tiếp từ người sang người, mà chủ yếu lây truyền qua trung gian là muỗi, đặc biệt là loài muỗi Culex. Các muỗi Culex thường phát triển mạnh trong các khu vực nông thôn, nơi có nhiều đầm lầy, ruộng lúa, và khu vực nước tù đọng - môi trường sinh sản lý tưởng cho muỗi.

Khi muỗi Culex hút máu từ các động vật nhiễm virus (như chim hoặc lợn), virus sẽ xâm nhập và nhân lên trong cơ thể muỗi. Sau đó, khi muỗi đã nhiễm virus đốt người, virus JEV được truyền vào cơ thể người thông qua tuyến nước bọt của muỗi.
Đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh
Bệnh viêm màng não Nhật Bản có xu hướng xảy ra phổ biến ở các khu vực nông thôn châu Á, nơi mà môi trường thuận lợi cho muỗi Culex phát triển và cũng là nơi có nhiều gia súc, chim nuôi. Các nhóm đối tượng sau đây có nguy cơ cao mắc bệnh:

• Trẻ em dưới 15 tuổi: Đây là nhóm đối tượng dễ mắc bệnh nhất do hệ miễn dịch của trẻ chưa hoàn thiện, chưa có khả năng chống lại các loại virus lạ từ môi trường.
• Người sống trong các khu vực dịch tễ: Những người sống trong các vùng lưu hành virus như Đông Nam Á, Nam Á và Tây Thái Bình Dương có nguy cơ cao bị nhiễm do mật độ virus cao trong môi trường.
• Người lao động tại nông thôn và khu vực ruộng lúa: Các vùng nông thôn, đặc biệt là những nơi gần ao hồ, đầm lầy và ruộng lúa - nơi muỗi Culex phát triển mạnh, thường có tỷ lệ nhiễm bệnh cao hơn các khu vực khác.

3. Các triệu chứng của viêm màng não Nhật Bản​

Triệu chứng giai đoạn đầu
Trong giai đoạn ủ bệnh từ 5-15 ngày, bệnh nhân có thể chỉ cảm thấy mệt mỏi, sốt nhẹ, nhức đầu, và đôi khi có buồn nôn. Các triệu chứng ban đầu này dễ nhầm lẫn với cảm cúm hoặc các bệnh nhiễm trùng thông thường.

Triệu chứng giai đoạn toàn phát
Khi bệnh tiến triển, bệnh nhân có thể trải qua sốt cao, nhức đầu dữ dội, cứng cổ, run rẩy, và co giật. Đặc biệt, có thể xuất hiện các triệu chứng liên quan đến thần kinh như rối loạn ý thức, lơ mơ, hoặc hôn mê.

Triệu chứng nguy hiểm cần cấp cứu
Những triệu chứng nghiêm trọng bao gồm rối loạn hô hấp, suy hô hấp, và co giật kéo dài có thể dẫn đến tử vong hoặc di chứng thần kinh nghiêm trọng. Cần đưa bệnh nhân đến bệnh viện ngay khi có các dấu hiệu này

4. Biến chứng nguy hiểm của bệnh​

Biến chứng thần kinh
Viêm màng não Nhật Bản là bệnh nhiễm trùng tác động trực tiếp đến hệ thần kinh trung ương, khiến tổn thương nghiêm trọng các mô não và màng não. Biến chứng thần kinh là một trong những di chứng nghiêm trọng nhất của bệnh, bao gồm:

• Liệt vận động: Viêm não có thể gây ra tổn thương ở vùng não kiểm soát vận động, dẫn đến liệt các chi hoặc liệt toàn thân. Tình trạng này khiến người bệnh mất khả năng di chuyển hoặc gặp khó khăn trong hoạt động hàng ngày.
• Co giật: Bệnh nhân có thể trải qua các cơn co giật do tổn thương não, dẫn đến các phản ứng thần kinh không kiểm soát. Co giật kéo dài có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến não, gây thiếu oxy và làm trầm trọng thêm tổn thương não.
• Suy giảm trí tuệ và mất khả năng ghi nhớ: Người bệnh sau khi khỏi bệnh có thể gặp các vấn đề về suy giảm trí tuệ, mất khả năng ghi nhớ, không thể tập trung hoặc phản ứng chậm chạp. Đây là những di chứng ảnh hưởng lâu dài đến chất lượng cuộc sống và khả năng làm việc.
• Rối loạn ý thức: Rối loạn ý thức như hôn mê, lơ mơ, không nhận thức được xung quanh hoặc không tự điều khiển được hành vi cũng là những biến chứng thần kinh thường gặp. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến người bệnh mà còn gây khó khăn trong việc chăm sóc.

Biến chứng hô hấp
Trong quá trình bệnh tiến triển, hệ thần kinh có thể bị suy yếu, gây ảnh hưởng đến các cơ quan điều khiển hô hấp. Điều này có thể dẫn đến:

• Suy hô hấp: Viêm màng não Nhật Bản có thể ảnh hưởng đến vùng não điều khiển hô hấp, gây rối loạn nhịp thở, khó thở hoặc thậm chí ngừng thở. Suy hô hấp là một tình trạng nguy hiểm cần cấp cứu ngay, vì có thể đe dọa trực tiếp đến tính mạng bệnh nhân.
• Nhiễm trùng thứ phát: Bệnh nhân có thể bị suy giảm hệ miễn dịch do viêm nhiễm nặng, dễ bị các bệnh nhiễm trùng thứ phát như viêm phổi. Khi mắc thêm các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp, người bệnh gặp nguy cơ cao hơn về suy hô hấp và các biến chứng nghiêm trọng khác.

Các biến chứng khác
Bên cạnh các biến chứng thần kinh và hô hấp, viêm màng não Nhật Bản có thể gây ra các biến chứng khác ảnh hưởng đến toàn bộ cơ thể:

• Tổn thương gan và thận: Bệnh nhân có thể gặp các vấn đề về chức năng gan và thận do ảnh hưởng của nhiễm trùng kéo dài hoặc do các phản ứng phụ từ quá trình điều trị, khiến các cơ quan này suy yếu.
• Rối loạn tim mạch: Một số bệnh nhân có thể gặp phải rối loạn nhịp tim và huyết áp không ổn định do tổn thương dây thần kinh kiểm soát hệ tim mạch. Điều này dễ dẫn đến các vấn đề như suy tim, sốc tim hoặc đột quỵ.
• Rối loạn tiêu hóa: Tình trạng sốt cao, viêm nhiễm nặng có thể gây mất nước, rối loạn điện giải, khiến hệ tiêu hóa bị ảnh hưởng, dẫn đến các triệu chứng như buồn nôn, tiêu chảy hoặc táo bón.

5. Cách phòng ngừa viêm màng não Nhật Bản hiệu quả​

Tiêm vắc xin phòng bệnh
Tiêm vắc xin là phương pháp phòng ngừa hiệu quả nhất. Các quốc gia có dịch bệnh viêm màng não Nhật Bản khuyến cáo tiêm vắc xin cho trẻ em và người lớn có nguy cơ cao mắc bệnh.

Phòng chống muỗi đốt
Vì muỗi là nguồn lây bệnh chủ yếu, phòng chống muỗi đốt đóng vai trò quan trọng. Sử dụng màn chống muỗi, kem chống muỗi và diệt muỗi thường xuyên để hạn chế nguy cơ bị muỗi đốt.

Vệ sinh môi trường sống
Vệ sinh môi trường sống, dọn dẹp nơi ở, và loại bỏ các vũng nước đọng nơi muỗi có thể sinh sản giúp giảm thiểu nguy cơ bùng phát dịch bệnh.

6. Các lưu ý quan trọng khi điều trị và phòng ngừa​

Thời điểm cần đến bệnh viện ngay
Viêm màng não Nhật Bản là căn bệnh tiến triển nhanh và có thể gây biến chứng nguy hiểm trong thời gian ngắn. Vì vậy, điều quan trọng là nhận biết các dấu hiệu khẩn cấp để đưa bệnh nhân đến bệnh viện kịp thời.

• Triệu chứng nguy hiểm cần cấp cứu: Khi xuất hiện các triệu chứng như sốt cao không hạ, đau đầu dữ dội, cứng cổ, co giật, lơ mơ, hoặc mất ý thức, cần đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế ngay lập tức. Đây là những dấu hiệu cho thấy bệnh đang tấn công mạnh vào hệ thần kinh và có nguy cơ gây tổn thương não nghiêm trọng.
• Theo dõi triệu chứng liên tục: Ngay cả khi các triệu chứng ban đầu nhẹ, người chăm sóc vẫn cần theo dõi sát sao các dấu hiệu của bệnh. Viêm màng não Nhật Bản có thể trở nên nặng nhanh chóng, và việc chậm trễ trong điều trị có thể dẫn đến biến chứng không thể hồi phục

Chế độ dinh dưỡng cho người bệnh
Dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong quá trình điều trị và hồi phục viêm màng não Nhật Bản. Một chế độ dinh dưỡng hợp lý giúp tăng cường hệ miễn dịch, giúp cơ thể chống lại virus và phục hồi nhanh chóng.

• Thực phẩm giàu protein và vitamin: Cung cấp đầy đủ protein giúp tái tạo tế bào và mô bị tổn thương, đồng thời hỗ trợ các hoạt động của hệ thần kinh. Các thực phẩm giàu vitamin C và A, như trái cây và rau xanh, giúp tăng cường hệ miễn dịch và thúc đẩy quá trình phục hồi.
• Bổ sung đủ nước và điện giải: Sốt cao và nhiễm trùng có thể khiến cơ thể mất nước và mất cân bằng điện giải. Do đó, việc bổ sung nước và các chất điện giải như natri, kali qua đường uống hoặc truyền dịch sẽ giúp cải thiện sức khỏe tổng quát.
• Tránh thực phẩm khó tiêu: Trong quá trình phục hồi, hệ tiêu hóa của người bệnh có thể bị ảnh hưởng, nên hạn chế thực phẩm nhiều dầu mỡ, cay nóng hoặc khó tiêu hóa để giảm áp lực cho hệ tiêu hóa.

Theo dõi và phục hồi sau điều trị
Sau khi điều trị ổn định, người bệnh vẫn cần được theo dõi sát sao để tránh tái phát và hỗ trợ phục hồi các chức năng đã bị ảnh hưởng.

• Phục hồi chức năng thần kinh: Do bệnh có thể gây tổn thương thần kinh, việc kết hợp vật lý trị liệu, tập luyện vận động, và các liệu pháp tâm lý giúp người bệnh cải thiện khả năng vận động, giao tiếp và nhận thức. Phục hồi chức năng sớm và đều đặn giúp giảm thiểu các di chứng lâu dài.
• Khám định kỳ và xét nghiệm: Người bệnh cần thực hiện các xét nghiệm và kiểm tra định kỳ để đánh giá lại chức năng thần kinh và kiểm tra các dấu hiệu tái phát. Điều này đặc biệt quan trọng với trẻ nhỏ và người lớn tuổi vì các đối tượng này dễ chịu di chứng sau bệnh.
• Giữ môi trường sống sạch sẽ và an toàn: Việc vệ sinh môi trường sống nhằm giảm nguy cơ tiếp xúc với muỗi và các tác nhân gây bệnh khác, đặc biệt trong giai đoạn hồi phục, khi hệ miễn dịch của người bệnh còn yếu.

Phòng ngừa lâu dài
Bên cạnh các biện pháp điều trị, việc phòng ngừa hiệu quả là yếu tố quan trọng để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt ở các khu vực có dịch bệnh lưu hành.

• Tiêm vắc xin phòng bệnh: Tiêm phòng viêm não Nhật Bản là cách phòng ngừa hiệu quả nhất, giúp ngăn ngừa khả năng nhiễm bệnh và giảm thiểu tỷ lệ biến chứng nếu nhiễm bệnh. Người dân ở khu vực có nguy cơ cao hoặc dự định đến các khu vực có dịch nên tiêm vắc xin để đảm bảo an toàn.
• Phòng chống muỗi đốt: Vì bệnh lây truyền qua muỗi, các biện pháp phòng tránh muỗi đốt như sử dụng màn chống muỗi, mặc quần áo dài tay, dùng thuốc chống muỗi, và lắp lưới chống muỗi sẽ giúp hạn chế nguy cơ bị lây nhiễm.
• Giữ vệ sinh môi trường sống: Dọn dẹp các vũng nước đọng, làm sạch các nơi dễ tích tụ nước và rác thải để hạn chế sự phát triển của muỗi. Đây là yếu tố quan trọng để giảm mật độ muỗi và ngăn chặn bệnh lây lan.