THIỆN NGUYỆN VÌ VUI

Nghịch lý: thiện và vui

"Giúp người ta thì đừng nghĩ đến bản thân mình." - đó là điều mà tôi luôn suy tưởng khi nghĩ đến hai chữ "thiện nguyện". Cũng chẳng bất ngờ, khi một trong những định nghĩa của hoạt động thiện nguyện "là sự giúp đỡ, chia sẻ với những người có hoàn cảnh khó khăn, thiếu thốn về vật chất, xuất phát từ tấm lòng yêu thương trong sáng, không vụ lợi của con người" (1).

Khi đã gắn chặt với việc đem đến những giá trị trong sáng cho cộng đồng, thiện nguyện không thường xuyên đi cùng với những giá trị gắn với niềm vui của người làm tình nguyện. Như vậy, làm từ thiện vì vui - liệu có phải một tội lỗi?

Làm thiện nguyện, vui là chưa đủ?

Tháng 7/2022, tôi đã có một chuyến đi tình nguyện xa lần đầu tiên trong đời, theo chương trình "Mùa hè xanh" của Đoàn trường đại học. Lúc đó, tôi đăng ký nửa phần vì tò mò, phần còn lại vì bạn bè đều đi, nếu một mình ở nhà thì sẽ thành tối cổ. Vậy là tôi lên đường với một tâm thế hoàn toàn không thiện nguyện, tất cả vì niềm vui của bản thân.

Chuyến đi khắc nghiệt hơn tôi tưởng tượng, với cái nắng 34 độ C, đường đèo, leo dốc của Lào Cai. Nhưng cũng vui hơn tôi nghĩ rất nhiều, kể cả khi bỏ qua việc có bạn bè đi cùng vui chơi đàn hát. Được đặt chân đến một vùng đất lạ; được ngắm nhìn cảnh vật phía bên kia địa đầu Tổ quốc; được gặp các em bé má đỏ hồng trong trang phục truyền thống H'Mông, tặng các em kẹo và nhận lại nụ cười tươi rói như nắng Lào Cai của các em; lắng nghe câu chuyện của những người chiến sỹ đồn biên phòng Pha Long; lần đầu được ngủ tại một trường mầm non trong khu vực bản địa. Tôi vẫn nhớ một cô giáo mầm non đã sẵn sàng lấy đá đập vỡ ổ khóa lớp để chúng tôi được vào phòng khi không tìm thấy chìa, hay câu chuyện về bức điện mật cuối cùng của chiến sĩ cơ yếu đồn Pha Long, với những lời từ biệt đồng đội “...Chúng tôi đã chiến đấu hết đạn. Xin vĩnh biệt các đồng chí.". Những trải nghiệm dù ít ỏi, nhưng cũng đã vẽ nên trong tôi một bức phác họa đầy thương yêu về con người và cảnh vật vùng đất Lào Cai.

Với một chuyến đi tình nguyện như vậy, về mặt cá nhân, có lẽ tôi cũng chưa đem đến được giá trị nào thiết thực cho cộng đồng. Tôi chỉ là một mắt xích rất nhỏ bé trong những hoạt động mang tính chất thiện nguyện mà đoàn tổ chức suốt cả chuyến đi.

Vậy, liệu chuyến đi của tôi có vô bổ?

Tôi nghĩ là không. Những niềm vui, tình cảm tôi có được trong suốt hành trình "Mùa hè xanh" đã giúp tôi vun đắp nên một góc nhìn mới mẻ về thế giới và con người xung quanh. Tôi được biết để yêu con người hơn, yêu cuộc sống hơn, và có nhiều mong muốn được cống hiến cho cộng đồng hơn nữa. Chuyến đi thiện nguyện đó đã góp phần tạo động lực để tôi tham gia vào hai chương trình thiện nguyện khác trong cuối năm 2022, với những con người mới, những hành động mới. Xét ra, chuyến đi của tôi cũng không hề vô bổ.

Nếu vậy, chúng ta có đang đặt quá nhiều sức nặng vào hai chữ "thiện nguyện"? Thiện nguyện - vui là đủ rồi?

Niềm vui cho bạn, niềm vui cho tôi

Trên thực tế, có rất nhiều chương trình, dự án lấy niềm vui là một yếu tố để thu hút người tham gia gây quỹ cho các hoàn cảnh khó khăn hơn. Đơn cử, có thể thấy hiện nay có rất nhiều dự án du lịch tình nguyện - kết hợp tham quan, nghỉ ngơi, khám phá với các hoạt động từ thiện, tình nguyện như bảo vệ môi trường, phòng chống và khắc phục thiên tai, đóng góp vật chất để duy trì các hoạt động giáo dục hay xây dựng cơ sở vật chất như trường học, nhà ở…Điều này đồng nghĩa với việc, người tham gia chuyến hành trình sẽ vừa là 1 du khách, vừa là một tình nguyện viên.

Một trong những đơn vị xây dựng các chuyến du lịch tình nguyện uy tín nhất ở Việt Nam là Tổ chức phi chính chủ quốc tế Volunteers for Education Organization (VEO). Chương trình du lịch tình nguyện nằm trong chuỗi dự án hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng của VEO tại các địa phương. Luôn đặt sự phát triển cộng đồng lên hàng đầu và theo cách của riêng mình, VEO hướng đến mục tiêu giúp người dân địa phương có thể phát triển và khai thác du lịch ngay tại trên quê hương, từ chính ngôi nhà và nếp văn hóa của mình, nhằm mục tiêu mang đến cho người dân sinh kế mới, gia tăng nguồn thu nhập thông qua du lịch, hỗ trợ cải thiện kĩ năng việc làm và bảo tồn các giá trị văn hoá của người dân tộc thiểu số. Tham gia các chuyến đi của VEO, tình nguyện viên sẽ được hòa mình vào thiên nhiên, trải nghiệm cuộc sống bình yên tại các vùng quê; đồng thời khám phá văn hóa địa phương, mở rộng kiến thức xã hội và phát triển bản thân ở nhiều khía cạnh.

Bên cạnh đó, với sự phát triển của công nghệ, các hoạt động thiện nguyện cũng dần được số hóa. Một trong những hoạt động số vừa đem lại niềm vui, vừa mang đến những giá trị cho cộng đồng là sử dụng Freerice. Đây là một website về giải đố, và với mỗi câu trả lời đúng, bạn sẽ quyên góp được 10 hạt gạo cho Chương trình Lương thực thế giới (WFP). Mỗi ngày, Freerice gây quỹ được hơn 10 triệu hạt gạo, và cho đến nay đã được 214 tỷ hạt, nhờ sự góp sức của cộng đồng hơn 8 triệu người dùng ở 4 góc địa cầu.

Có thể thấy, niềm vui của những hoạt động tình nguyện có thể khiến công việc khó khăn trở nên dễ dàng hơn, giúp các tình nguyện viên tâm huyết hơn với dự án. Khi những người làm tình nguyện thật sự có tâm với sản phẩm, chương trình sẽ có động lực để thu hút nhiều cá nhân khác và dễ dàng lan tỏa thông điệp, ý nghĩa mà các tình nguyện viên hướng đến hơn. Khi càng có nhiều người tham gia công việc thiện nguyện, hiệu ứng của thông điệp sẽ càng cộng hưởng, ảnh hưởng của hoạt động sẽ càng lớn và chương trình thiện nguyện sẽ càng đến gần với mục tiêu cuối cùng.

Nhưng rõ ràng, niềm vui là chưa đủ đối với một chương trình thiện nguyện. Niềm vui có thể là "cần câu" thu hút các tình nguyện viên khi mới bắt đầu tham gia dự án, tuy nhiên, để hoạt động thiện nguyện đó thực sự tạo nên tác động đối với xã hội thì rất cần thiện tâm của người đứng ra tổ chức. Mạng xã hội thời gian qua đã dậy sóng trong suốt một thời gian dài vì những bê bối trong việc gây quỹ của nhiều chương trình từ thiện, và càng đáng buồn là điều này lại ảnh hưởng trực tiếp đến với các chương trình thiện nguyện khác, khi cộng đồng đã mất đi một phần thiện cảm đối với các dự án gây quỹ và do dự nhiều hơn khi tham gia vào một chương trình.

Thiện nguyện - Hoàn toàn có thể làm vì niềm vui của chính mình, nhưng khi đã mang cái mác "thiện nguyện" rồi, hãy nhớ rằng bạn cũng đang làm vì người khác nữa.

(1) Nguyễn, T. N. (2014). Du lịch thiện nguyện tại Việt Nam–Thực trạng và giải pháp phát triển (Doctoral dissertation).