Khoa tâm lý học nhận diện một số những rối loạn nhân cách mà những người có những rối loạn này không thể có hạnh phúc lứa đôi vì không hội đủ ba điều kiện kể trên. Những rối loạn nhân cách này ăn sâu vào bản tính của người này đến độ họ không cho rằng họ sai hay cần sửa đổi, họ cho rằng xã hội và mọi người chung quanh mới là sai và cần sửa đổi.Những mẫu người này :
Nhân cách dạng đa nghi (paranoid personality disorder): người này đa nghi, bi quan, không tin ai, kể cả người mình yêu. Sự đa nghi này không có gì lay chuyển được. Người này có bề ngoài dè dặt, nghiêm chỉnh, ít cười đùa, cẩn thận, hay tránh xa người khác và đám đông. Họ có thể biết rung động vì tình, nhưng quá bận rộn với sự đa nghi nên thường thuyết phục người yêu cũng đa nghi như mình và cản trở đường tiến của người yêu. Mẫu người này tương đối khó nhận diện, vì họ che dấu sự đa nghi của họ một cách rất tài tình. Họ ít khi theo đuổi hay tán tỉnh ai. Nếu họ thông minh, học giỏi, có nhan sắc hoặc đẹp trai, họ có thể có nhiều người theo đuổi họ. Vẻ im lặng, dè dặt của họ có thể là một đặc tính thu hút người khác.Một nhân vật tiêu biểu là nhân vật bodyguard trong phim Bodyguard do Kevin Costner đóng. Anh chàng này lúc nào cũng sẵn sàng để đối phó với kẻ gian. Anh giữ một bộ mặt lạnh lùng, nghiêm chỉnh, không để cho ai "giỡn mặt". Anh là người cận vệ của cô ca sĩ Whitney Houston. Khi cô quyến rũ anh vào vòng tình ái, thì anh cũng hưởng ứng một cách thụ động. Sau một đêm ân ái, sáng mai anh lại lạnh lùng bắt tay vào nhiệm vụ chính của anh, như không có chuyện gì xảy ra, làm cho cô Whitney Houston nổi giận cành hông. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ, bắt được kẻ gian muốn giết chết Whitney, anh tiếp tục với công việc cận vệ của anh đối với một thân chủ mới, không chút lưu luyến cô Whitney hay có dự định tiếp tục mối tình lãng mạn này.
Nhân cách dạng phân liệt (schizoid personality disorder): người này hoàn toàn không tha thiết đến hạnh phúc lứa đôi. Họ thoải mái sống một mình trong thế giới riêng của họ và thấy bực dọc khó chịu khi có sự hiện diện của người khác hay của đám đông. Họ hay chọn nghề làm việc có tính cách lẻ loi hơn là những việc cần sự hợp tác của nhiều người, tức là những việc thiên về kỹ thuật hơn là giao tế. Người này sẽ không đi tán tỉnh hay làm quen với người khác và sẽ không làm phiền ai. Nếu bạn đem lòng yêu người này thì bạn chỉ yêu đơn phương mà thôi. Họ sẽ né tránh bạn. Biết được mẫu người này giúp bạn bớt đau khổ vì họ không biết yêu chứ không phải...chê bạn. Bạn cũng đừng mất công...dạy họ biết yêu.
Nhân cách dạng tránh né (avoidant personality disorder): người này khao khát tình yêu, nhưng không vượt được sự e ngại và sợ hãi của mình, nên trốn tình yêu, trốn người khác. Họ sống cô đơn, nhưng đau khổ vì cô đơn, khác với người dạng phân liệt. Nếu bạn lỡ yêu người này, đừng hy vọng sẽ làm họ bớt sợ, đừng nghĩ rằng bạn sẽ có thể dùng tình yêu của bạn để trấn an họ và đem lại hạnh phúc cho họ. Thường thường, bạn cũng khó gặp người này và người dạng phân liệt vì họ không đi ra ngoài, họ tránh né mọi người.
Nhân cách dạng tự yêu mình (narcissistic personality disorder): đây là một loại rối loạn nhân cách...phiền hà nhất, cho chính đương sự và cho chính người yêu của họ. Bề ngoài, họ rất niềm nở, vồn vã, nồng nàn, mãnh liệt, họ làm cho bạn tưởng là họ có thể chết vì bạn, chết vì tình, nhưng tất cả những sự nồng nàn hay chết vì tình này được thúc đẩy bởi những xáo trộn nội tâm của họ, chứ không đến từ sự chân thành quan tâm đến hạnh phúc của bạn. Ðúng như tên gọi, người này không biết yêu ai khác, họ chỉ yêu chính họ mà thôi. Trong suốt cuộc tình hay trong tất cả những liên hệ khác (kể cả bạn bè và nghề nghiệp) họ giao thiệp có tính cách lợi dụng, để đạt được nhu cầu vật chất hoặc tinh thần của chính họ màkhông hề có khả năng thông cảm hay quan tâm đến người khác. Những người này có thể rất thông minh và giỏi giang, đẹp trai hoặc đẹp gái, hoạt bát và có sức thu hút rất mãnh liệt. Họ rất dễ kết bạn và dễ tìm được người yêu, nhưng không giữ được người yêu và không có hạnh phúc lứa đôi. Ðây là loại người đau khổ vì tình vì họ có thể yêu rất mãnh liệt trong giai đoạn Tình Yêu Lãng Mạn, nhưng khi chạm trán với Giai Ðoạn Tranh Thắng thì họ không biết nhượng bộ, không nhìn được cái sai của mình, họ chỉ thấy rằng người khác cần phải sửa đổi cho đúng ý họ mà thôi. Trong Giai Ðoạn Tình Yêu Lãng Mạn, họ có thể làm bất cứ điều gì, kể cả việc tự tử chết, để đoạt được người yêu, nhưng sau khi đạt được rồi thì họ thao túng và cho rằng mọi việc phải tuân theo ý họ thì mới đúng. Ai yêu nhầm người nầy sẽ rất khổ vì đời sống luôn luôn căng thẳng, lúc nào cũng tập trung trong việc làm vừa lòng họ mà không biết làm sao, vì nhu cầu của họ không đáy. Trong khi đó bạn lại thấy thất vọng và chán nản vì nhu cầu của bạn không hề được người này để ý tới.
Nhân cách dạng ranh giới (borderline personality disorder): đây cũng là một mẫu người đau khổ vì tình, và làm người khác đau khổ. Tuy tiếng Việt gọi là "ranh giới" nhưng tiếng Anh mới thật sự nói lên tình cảnh tâm hồn của người này, là một tình trạng "lưng chừng", "nửa nạc nửa mỡ", "không giống ai", "ngô không ra ngô, khoai không ra khoai" "tỉnh không ra tỉnh, điên không ra điên", "hơi mát mát". Người này rất nhạy cảm, rất sợ bị bỏ rơi. Yêu ai thì yêu cuồng nhiệt, ghét ai thì ghét thậm tệ. Tánh tình bộp chộp, ẩu tả, muốn gì là làm liền, không biết chờ đợi. Người này vui buồn bất chợt, vui đó rồi buồn đó. Lối lý luận của người này có tính cách cực đoan, hoàn toàn tốt hay hoàn toàn xấu mà không nhìn được những khía cạnh phức tạp của vấn đề. Cả mẫu người này lẫn mẫu người tự yêu mình thường có khuynh hướng tự hủy mình mỗi khi thất vọng, nghĩ rằng mình bị bỏ rơi hoặc không đạt được điều mình muốn. Những phương pháp tự hủy mình thường là cắt cổ tay và uống thuốc quá liều. Tình yêu với người này luôn luôn sôi nổi, vừa mới vui vẻ âu yếm đó, li gây gỗ, có thể ẩu đả liền lập tức. Yêu cuồng nhiệt là vậy, nhưng người này hoàn toàn không có khả năng lo lắng và quan tâm đến người mình yêu. Cũng như tất cả các rối loạn nhân cách, những người có rối loạn nhân cách không nghĩ là họ sai. Họ nghĩ là người khác và xã hội là sai và cần thay đổi cho phù hợp với họ. Một thí dụ của nhân cách dạng ranh giới là nhân vật nữ do tài tử Glenn Close đóng trong phim Fatal Attraction, chung với Michael Douglas. Anh chàng Michael là một người chồng tốt, có vợ đẹp và hiền, gia đình hạnh phúc. Trong một dịp vợ đi xa nhà, anh rơi vào một cuộc tình một đêm với một người đàn bà quyến rũ là Glenn Close. Sự thu hút dục tình của hai người vô cùng mãnh liệt trong một đêm. Sau đó, anh không có dự định tiếp tục, nhưng Glenn thì không nghĩ như vậy, nàng không chịu nổi tâm trạng bị bỏ rơi, và bị ám ảnh không nguôi. Nàng theo rình mò Michael và toan giết chết chàng chỉ vì không chịu được sự hất hủi của chàng.
Nhân cách dạng chống đối xã hội (antisocial personality disorder): đây là loại người "có máu" gian và lừa đảo người khác cho quyền lợi của họ. Họ gian xảo về mọi phương diện, tiền và tình, miễn là đạt được mục đích. Họ bày mưu tính kế để lường gạt tình yêu. Ðiều nguy hiểm, là loại người này rất duyên dáng và khả ái, họ nói chuyện rất hay, rất êm tai. Họ đón ý rất tài tình, biết cách săn sóc và quan tâm, cho nên thời gian đầu rất dễ lầm lẫn với tình yêu chân thật. Thời gian trôi qua, mất cả tình lẫn tiền mới biết ra thì đã trễ rồi. Muốn nhận diện người này tương đối khó, thường phải dựa vào sự điều tra, tìm hiểu quá khứ và thành tích qua những nạn nhân cũ của họ. Nhân vật điển hình cho dạng này là nhân vật Sở Khanh trong truyện Kiều, và rất nhiều những nhân vật gian ác khác trong cuộc đời. Quý bạn đọc có thể tưởng tượng ra được nỗi đau khổ xảy đến cho những người phối ngẫu nếu vì hoàn cảnh ( bị ép duyên như trong xã hội xưa, hay "trao thân nhằm tướng cướp") mà lấy phải những mẫu người kể trên, những mẫu người không thể đem hạnh phúc lứa đôi cho bất cứ ai, những mẫu người chỉ nên sống một mình hoặc chỉ nên có những cuộc tình lãng mạn ngắn ngủi.Ngoài ra, có một số mẫu người có thể có hạnh phúc lứa đôi, nhưng khá khó khăn, đòi hỏi sự thông cảm rất nhiều từ người bạn đường, đó là:
Nhân cách phụ thuộc (dependent personality disorder): người này cần một người khác để sống và để nương tựa. Họ không có ý hướng, hướng đi trong đời sống của họ. Họ không có lập trường và thường tùy theo lập trường của người khác. Họ như cây tùng gửi phải có một thân lớn cứng cát cho họ leo lên. Họ có thể trở thành một gánh nặng vì không tự lập và lúc nào cũng đeo theo và bám sát người họ yêu không rời. Nhân vật điển hình là Hàn Ni trong truyện Mùa Thu Lá Bay của Quỳnh Dao. Như vậy, người bạn đường của họ nếu chấp nhận việc bảo bọc, lo lắng cho họ thì cũng có thể có một hạnh phúc nào đó.
Nhân cách ám ảnh xung đột (obsessive compulsive personality disorder): người này có một đời sống gương mẫu, một lề thói cố định mà họ không muốn thay đổi. Họ cần sống trong một môi trường mà mọi đồ dùng hay thời khóa biểu sinh hoạt đã được định sẵn theo ý riêng của họ. Họ keo kiệt, thích để dành tiền, tình cảm lạnh lùng, làm việc ngày đêm, mê làm hơn người yêu. Người này khó yêu ai vì những lý do trên, nhưng nếu ai yêu họ và chấp nhận họ, thì cũng có thể có hạnh phúc lứa đôi ở một mức độ tương đối. Nhân vật điển hình của nhân cách ám ảnh xung đột là nhân vật nam được đóng bởi Jack Nicholson trong phim "As Good As It Gets". Anh chàng này là văn sĩ, anh đi ăn thường đem theo bộ muỗng dĩa của chính anh, và muốn bộ muỗng dĩa này được xếp đặt theo một vị trí nhất định. Anh cùng ăn một món mỗi ngày mà người bồi bàn thuộc nằm lòng. Anh yêu cô...Hunt. Cô lúc đầu không thích anh, nhưng sau cũng thấy anh lạ lạ dễ thương, lại thêm sự khuyến khích của mẹ cô, cô bắt đầu chấp nhận anh để tiến tới với anh, biết rằng con người anh chỉ đến thế là cùng (as good as it gets), không thể mong anh khá hơn.
MẪU NGƯỜI
CÓ THỂ CÓ HẠNH PHÚC LỨA ÐÔI
Những ai không lọt vào một trong những mẫu người có rối loạn nhân cách kể trên, tức là những người bình thường còn lại, là những người có thể có hạnh phúc lứa đôi.Chắc quý bạn đọc sau khi đọc phần mô tả những mẫu người kể trên, có khi cũng cảm thấy "chột dạ": "sao giống tui quá". Ðúng như vậy, trên thực tế, chúng ta ai cũng có một chút của dạng này hay dạng kia. Ðó là bình thường. Chỉ gọi là có rối loạn nhân cách khi người này có đa số đặc tính được mô tả. Những đặc tính này tồn tại với thời gian, và nhất là, người này không có khả năng nhìn thấy những khuyết điểm của mình để mà tìm cách sửa đổi. Nếu bạn cho rằng bạn có rối loạn nhân cách thì thường là bạn không có. Ðiều này rất đáng buồn và đáng tiếc vì có nghĩa là những người có rối loạn nhân cách là những người rất đau khổ và làm người khác đau khổ nhưng lại không sửa được. Chỉ còn cách là những người bình thường tìm cách nhận diện những loại người này một cách sớm sủa hầu...kính nhi viễn chi hoặc... cao chạy xa bay.
Chắc quý bạn đọc cũng thắc mắc không biết những người có rối loạn nhân cách kể trên nhiều bao nhiêu trong cuộc đời này, để mà tránh. Rất tiếc, tôi không đọc được ở đâu có thống kê về những mẫu người này. Tôi nghĩ lý do dễ hiểu là vì họ không nhận là họ có rối loạn nhân cách. Những người có rối loạn nhân cách dạng tự yêu mình hay dạng ranh giới có thể phải vào nhà thương tâm thần khi có những hành động nông nổi như tự tử vì một sự thất vọng nhỏ nhặt, hoặc phát bệnh trầm cảm, thì các bác sĩ tâm thần có thể nhận diện được. Người có rối loạn nhân cách dạng phân liệt và dạng tránh né không làm phiền ai, miễn người khác để họ yên. Dạng tự yêu mình và dạng ranh giới là dạng khổ nhất và làm người khác khổ nhất.
