Kinh nghiệm dân gian của người Tày trong việc chăm sóc người bị u gan bằng thảo dược rừng

Trong cộng đồng người Tày sinh sống lâu đời ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Cao Bằng, Lạng Sơn, Bắc Kạn, Thái Nguyên…, tri thức về cây thuốc rừng được truyền lại qua nhiều thế hệ. Với quan niệm “rừng nuôi người”, đồng bào Tày từ xưa đã biết tận dụng thảo dược bản địa để hỗ trợ chăm sóc sức khỏe, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến gan – tạng phủ được xem là “gốc của khí huyết”.


Theo kinh nghiệm dân gian, khi cơ thể có biểu hiện mệt mỏi kéo dài, ăn uống kém, vàng da, bụng trướng, đau tức hạ sườn phải… người Tày cho rằng gan đã bị “nhiệt độc tích tụ lâu ngày”. Trong những trường hợp này, các thầy lang bản địa thường dùng các loại cây có tính mát, vị đắng hoặc hơi chát để giúp thanh nhiệt, giải độc và hỗ trợ gan hoạt động tốt hơn.


Trong số đó, cây gáo vàng, móp gai, vỏ cây sữa và vỏ cây sòi tía là những thảo dược được nhắc đến nhiều trong kinh nghiệm chăm sóc người có u gan theo lối dân gian.

1. Cây gáo vàng – thảo dược quen thuộc của núi rừng​

Cây gáo vàng mọc hoang ở ven suối, sườn núi thấp, được người Tày xem là cây thuốc “mát gan”. Bộ phận thường dùng là vỏ thân và rễ, được thu hái từ cây trưởng thành.


Theo kinh nghiệm truyền lại, vỏ cây gáo vàng có:

• Tính mát
• Vị đắng nhẹ
• Tác dụng thanh nhiệt, giải độc
• Hỗ trợ làm mát gan, giảm nóng trong

Người Tày thường phơi khô vỏ gáo vàng, sau đó sắc nước uống hàng ngày như một dạng nước thảo dược. Với những người có khối u gan theo quan niệm dân gian, gáo vàng được dùng với mục đích hỗ trợ làm dịu gan, giảm cảm giác tức nặng vùng gan và cải thiện ăn uống.

2. Móp gai – cây thuốc “tiêu ứ” theo cách gọi dân gian​

Móp gai là loại cây thân gỗ nhỏ, có gai, mọc nhiều trong rừng tự nhiên. Trong kinh nghiệm của người Tày, móp gai được xếp vào nhóm cây có tác dụng “tiêu ứ, tán kết”.


Theo quan niệm cổ truyền:

• U, cục, hòn trong cơ thể là do khí huyết ứ trệ
• Muốn “tan u” phải vừa thanh nhiệt, vừa hành khí

Móp gai thường được dùng phần thân và rễ, kết hợp với các cây mát gan khác. Nước sắc móp gai có vị hơi chát, được dùng liều vừa phải, uống từng đợt ngắn. Người Tày tin rằng móp gai giúp cơ thể “thông thoáng bên trong”, hỗ trợ giảm sự ứ đọng lâu ngày.

3. Vỏ cây sữa – vị thuốc thanh nhiệt, làm dịu cơ thể​

Cây sữa là loại cây quen thuộc ở nhiều vùng trung du và miền núi. Trong y học dân gian của người Tày, vỏ cây sữa được dùng như một vị thuốc thanh nhiệt, hỗ trợ giải độc.


Kinh nghiệm cho rằng vỏ cây sữa có:

• Tính mát
• Vị đắng nhẹ
• Giúp làm dịu gan, giảm cảm giác nóng bức trong người

Khi dùng cho người có vấn đề về gan, vỏ cây sữa thường được phối hợp với gáo vàng hoặc rễ cỏ tranh để tăng tác dụng thanh nhiệt. Nước sắc uống nhạt, không dùng quá đặc và không kéo dài liên tục.

4. Vỏ cây sòi tía – vị thuốc rừng mang tính kháng viêm dân gian​

Cây sòi tía là loại cây gỗ mọc nhiều trong rừng già. Vỏ cây sòi tía theo kinh nghiệm dân gian được cho là có tác dụng hỗ trợ kháng viêm và làm mát máu.


Người Tày sử dụng vỏ sòi tía trong các trường hợp:

• Gan nóng lâu ngày
• Cơ thể suy nhược
• Ăn uống kém, người gầy mệt

Vỏ sòi tía thường được phơi khô, sao vàng nhẹ trước khi sắc để giảm tính gắt. Khi phối hợp cùng các thảo dược khác, người Tày tin rằng vỏ sòi tía giúp cơ thể thích nghi tốt hơn, không bị mệt khi dùng thuốc rừng.

5. Cách phối hợp thảo dược theo kinh nghiệm người Tày​

Theo chia sẻ từ các thầy lang bản địa, các cây thuốc không dùng đơn lẻ mà thường phối hợp để tạo sự cân bằng. Một thang thuốc dân gian thường gồm:

• Vỏ cây gáo vàng
• Móp gai
• Vỏ cây sữa
• Vỏ cây sòi tía

Tất cả được sắc với lượng nước vừa đủ, uống trong ngày. Ngoài ra, người dùng được khuyên:

• Ăn uống thanh đạm
• Hạn chế rượu bia, đồ cay nóng
• Nghỉ ngơi nhiều, tránh lao lực

6. Lưu ý khi áp dụng kinh nghiệm dân gian​

Kinh nghiệm chữa u gan của người Tày mang tính hỗ trợ chăm sóc sức khỏe, không thay thế cho chẩn đoán và điều trị y khoa hiện đại. Khi áp dụng cần lưu ý:

• Không tự ý bỏ phác đồ điều trị của bác sĩ
• Tham khảo người có kinh nghiệm về cây thuốc
• Theo dõi phản ứng của cơ thể
• Không dùng kéo dài, không lạm dụng

Kết luận​

Tri thức thảo dược của người Tày là kho tàng quý giá được đúc kết từ thiên nhiên và trải nghiệm thực tế. Việc sử dụng vỏ cây gáo vàng , móp gai, vỏ cây sữa và vỏ cây sòi tía trong chăm sóc người có u gan phản ánh quan điểm sống hài hòa với rừng núi, lấy sự cân bằng làm gốc. Ngày nay, những kinh nghiệm này vẫn có giá trị tham khảo, đặc biệt trong việc hỗ trợ, nâng cao thể trạng và chăm sóc sức khỏe gan một cách tự nhiên, an toàn khi được sử dụng đúng cách.