Như chúng ta đã biết, cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đã có những tác động rất lớn đến sự phát triển và hoàn thiện đô thị thông minh của các quốc gia trên thế giới. Để đáp ứng nhu cầu phát triển từ kinh tế, chính trị đến xã hội thì Việt Nam cũng đã và đang từng bước hướng đến mô hình đô thị thông minh trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0 và tốc độ đô thị hóa diễn ra nhanh chóng. Bài viết nêu lên những ảnh hưởng của Cách mạng công nghiệp 4.0 đến sự phát triển của đô thị thông minh, đưa ra bối cảnh đô thị hóa tại Việt Nam và giải pháp đô thị thông minh để giải quyết những vấn đề đô thị hóa đang đặt ra.
Đô thị thông minh - con đẻ của Cách mạng công nghiệp 4.0
[caption id="attachment_9110" align="aligncenter" width="512"]
Nguồn: kientrucvietnam.org.vn
Đô thị thông minh là một không gian đô thị với các cơ sở hạ tầng, mạng lưới thông minh chứa hàng triệu các bộ cảm biến và bộ dẫn động tương tác với con người thông qua hệ thống công nghệ thông tin và truyền thông.
Đô thị thông minh được nhiều nhà khoa học nghiên cứu và đưa ra với nhiều khía cạnh khác nhau. Nghiên cứu của Giffinger và cộng sự (2007) đưa ra 4 vấn đề về đô thị thông minh là
(1) sự biến đổi các ngành sản xuất công nghiệp;
(2) sự phát triển của công dân đô thị;
(3) sự hoàn thiện hạ tầng kỹ thuật đô thị;
(4) sự phát triển của chính quyền đô thị.
Sau đó nghiên cứu này này được kế thừa bởi Lombardi và cộng sự (2012) đã gắn kết từng trụ cột với các lĩnh vực cụ thể của đời sống đô thị. Và với bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0 hiện nay thì nó được thể hiện ở các mặt sau:
Thứ nhất, tác động của Cách mạng công nghiệp 4.0 tới sự phát triển của chính quyền đô thị thông minh. Việt Nam có tới 833 đô thị lớn nhỏ, trong đó có 2 đô thị đặc biệt là Hà Nội và TP.HCM, 20 đô thị loại I, 29 đô thị loại II, 45 đô thị loại III, 85 đô thị loại IV và 652 đô thị loại V.
Quá trình đô thị hóa diễn ra nhanh và rộng khắp tại nhiều địa phương cần có phương thức quản trị phù hợp trước xu thế bùng nổ dân số tại các thành phố lớn. Với thành tựu của Cách mạng công nghiệp 4.0 mà các hoạt động như giám sát hay kiểm tra bằng camera của Chính quyền và nhân dân đều được xử lý 24/24 giờ diễn ra một cách tự động.
Thứ hai, tác động của Cách mạng công nghiệp 4.0 tới sự phát triển của công dân thông minh. Không ai khác chính công dân là những người tiếp thu thành quả mà Cách mạng công nghiệp 4.0 mang lại, dựa trên nền tảng công nghệ số, quá trình đào tạo là quá trình tự sử dụng các mô hình giáo dục mới như phòng học ảo, thầy giáo ảo, thiết bị ảo, phòng thí nghiệm, thư viện ảo… dưới sự hỗ trợ của các thiết bị thông minh để hoàn thiện tri thức mọi lúc, mọi nơi sẽ có những định hướng cho bản thân, tự tạo cơ hội để phát triển và nâng cao về mọi mặt.
Thứ ba, sự tác động của Cách mạng công nghiệp 4.0 tới nền kinh tế thông minh thông qua sự biến đổi của các DN. Theo đó, các DN chịu tác động của Cách mạng công nghiệp 4.0 theo 4 yếu tố: (1) Kỳ vọng của khách hàng; (2) Nâng cao chất lượng sản phẩm; (3) Đổi mới hợp tác; (4) Các hình thức tổ chức.
[caption id="attachment_9230" align="aligncenter" width="500"]
Nguồn: anninhviet.vn
Thứ tư, Cách mạng công nghiệp 4.0 tác động tới sự dịch chuyển thông minh. Hệ thống giao thông thông minh (ITS – Intelligent Transportation Systems) là một ví dụ cho việc giải quyết các vấn đề giao thông trong bối cảnh hạ tầng cơ sở còn yếu kém và tốc độ đô thị hóa diễn ra nhanh.
Các hệ thống thông minh này tạo ra một hệ thống giao thông an toàn hơn, có các phương án dịch chuyển tối ưu hơn và giảm tác động đến môi trường. Từ đó làm tiền đề cho việc xây dựng hệ thống giao thông phát triển có tính bền vững trong tương lai.
Đô thị hóa trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0 tại Việt Nam
[caption id="attachment_9178" align="aligncenter" width="800"]
Nguồn: aeland.com.vn
Việt Nam đang trong tiến trình phát triển thành một nước công nghiệp hiện đại vào năm 2021. Theo đó, Tổng sản phẩm trong nước (GDP) năm 2019 tăng 7,02% vượt mục tiêu của Quốc hội đề ra. Trong đó nguồn thu từ các hoạt động kinh tế đô thị, đặc biệt các thành phố lớn, các đô thị gắn với phát triển công nghiệp, thương mại, dịch vụ, du lịch chiếm tỷ lệ khá cao trong cơ cấu GDP cả nước, khẳng định vai trò của hệ thống đô thị động lực chủ đạo của Việt Nam.
Đô thị hóa đang diễn ra nhanh chóng tại Việt Nam. Đô thị hóa mạnh mẽ tại các đô thị lớn đang tạo hiệu ứng thúc đẩy đô thị hóa nhanh lan tỏa diện rộng trên phạm vi các tỉnh, các vùng và cả nước như ở Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, Hải Phòng đã có nền tảng phát triển kinh tế vững chắc, số lượng các cơ sở sản xuất công nghiệp và dịch vụ thương mại cũng tăng mạnh hơn.
Hiện nay dân số đô thị của Việt Nam đạt khoảng 34,4% năm 2019 và ước tính đến năm 2021 có khoảng 40% dân số Việt Nam sống trong các khu vực đô thị. Kết quả là không gian các đô thị được mở rộng một cách mạnh mẽ trên khắp cả nước. Các chỉ tiêu về tỷ lệ đô thị hóa, hạ tầng kỹ thuật đô thị đều có chuyển biến tích cực.
Hạ tầng xã hội và hạ tầng kỹ thuật các đô thị loại II trở lên đã được tăng cường, đô thị loại IV trở lên đã được nâng cấp, cải thiện điều kiện hạ tầng cơ sở (điện đường, trường trạm, môi trường nước, rác…) nhờ các khoản đầu tư trong và ngoài nước.
[caption id="attachment_9113" align="aligncenter" width="640"]
Nguồn: Vietnamnet.vn
Mặc dù hệ thống đô thị Việt Nam đang phát triển nhanh về số lượng nhưng chất lượng đô thị còn đạt thấp. Đặc biệt, hệ thống hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội chưa đồng bộ; trình độ và năng lực quản lý và phát triển đô thị còn thấp so với yêu cầu; Tốc độ xây dựng cơ sở hạ tầng ở phần lớn đô thị Việt Nam đều chậm so với phát triển kinh tế xã hội.
Phát triển đô thị và đô thị hóa dẫn đến tài nguyên đất bị khai thác triệt để để xây dựng đô thị, diện tích cây xanh và mặt nước bị thu hẹp, nhu cầu sản xuất, dịch vụ ngày càng tăng làm suy thoái nguồn tài nguyên thiên nhiên của đất nước. Hệ thống hạ tầng đô thị bị quá tải gây nên các hiện tượng tắc nghẽn giao thông, úng ngập và vệ sinh môi trường đô thị hóa lan rộng làm các khu vực này lại nằm lọt vào giữa khu dân cư đông đúc.
Việc mở rộng đô thị dẫn đến chiếm dụng đất nông nghiệp ảnh hưởng đến an toàn lương thực quốc gia. Năng lực thu gom xử lý rác thải rắn đặc biệt là các chất thải rắn nguy hại chưa được thực hiện đúng quy định. Đặc điểm thói quen sử dụng giao thông cá nhân gây lãng phí nghiêm trọng nguồn thiên nhiên, ô nhiễm môi trường không khí và tiếng ồn
Vậy giải pháp nào cho vấn đề đô thị hóa trên? - Xu hướng Đô thị thông minh là tất yếu!
[]
Nguồn: vietq.vn
Đô thị thông minh là một bài toán phức tạp, cần phải hiểu đúng và có những giải pháp phù hợp với từng đô thị. Thế giới đang hướng đến phát triển đô thị thông minh và để giải quyết những vấn đề đô thị hóa đang đặt ra, Việt Nam cũng không nằm ngoài xu hướng đó. Hiện nay, tại Việt Nam đã có hơn 20 tỉnh, thành phố đang triển khai hoặc khởi động các đề án về đô thị thông minh. Tuy nhiên, việc thiếu quy chuẩn chung, mỗi nơi thực hiện theo một hình thức khác nhau đang là rào cản để tiến tới phát triển thành phố thông minh bền vững.
Chính vì thực tế đó, giải pháp cho phát triển đô thị thông minh cần được hiểu một cách đúng đắn và cặn kẽ để đưa ra những thiết chế phù hợp tránh tình trạng làm theo phong trào và tránh gây lãng phí. Phát triển đô thị thông minh cần phải cấu thành từ 6 yếu tố cơ bản
Con người là yếu tố đầu tiên và chi phối mọi yếu tố khác.
Có thể nói ý thức của con người thông minh thì mới có thể xây dựng được đô thị thông minh. Vì trong cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 chúng ta buộc phải sử dụng công nghệ thông tin tiên tiến, con người cần phải có trình độ học vấn và trình độ văn hóa, chuyên môn thì mới khai thác được nó. Từ đó mới có thể kiến tạo được đô thị thông minh.Thứ hai là nền kinh tế thông minh.
Các nhà lãnh đạo, người dân và doanh nghiệp sẽ là nền tảng để tạo ra sự tăng trưởng về kinh tế, tài chính của đô thị bằng những suy nghĩ thông minh tận dụng công nghệ, tận dụng sự kết nối để thúc đẩy sự tăng trưởng của nền kinh tế đô thị đưa ra các giải pháp hợp tác, đầu tư, sản xuất, tinh thần khởi nghiệp, tính sáng tạo, tính linh hoạt thích ứng với biến đổi thị trường, khả năng hội nhập quốc tế, khả năng chuyển đổi số, du lịch, trang trại thông minhYếu tố thứ ba đó là sự quản trị thông minh hay nói cách khác là chính quyền thông minh.
Cần có những cách thức, công cụ, quan điểm quản trị riêng đáp ứng được nhu cầu trong thông minh hóa thành phố. Chính quyền điện tử với quyết sách thông minh, giám sát, dự báo ngập lụt và điều phối phương tiện giao thông tránh ùn tắc bằng hệ thống ITS,...Yếu tố thứ tư là môi trường thông minh.
Thành phố thông minh phải là một thành phố kiểm soát được các vấn đề về môi trường. Cần bảo vệ môi trường, xử lý rác theo công nghệ thông minh, biến rác thành năng lượng cũng như tìm kiếm các dạng năng lượng sạch và thông minh khácSự dịch chuyển thông minh là yếu tố trên con đường tiến tới đô thị thông minh.
Sự dịch chuyển thông minh chính là vấn đề giao thông, hướng đến xây dựng và phát triển một hệ thống giao thông, vận tải đồng bộ, kết nối bảo đảm an toàn, xanh và sạch, tiết kiệm chi phí và giảm khí thảiYếu tố thứ sáu là cuộc sống thông minh
Với hệ thống giao thông an toàn, hữu hiệu, tiện lợi, truy xuất nguồn gốc thực phẩm nhanh chóng, tiện ích văn hóa – giáo dục – y tế, an toàn cá nhân, chất lượng nhà ở, sinh hoạt, tính kết nối chặt các bên liên quan với cộng đồng, môi trường làm việc an toàn, an ninh mạng được bảo đảm.Một số đề xuất, kiến nghị đối với phát triển các đô thị thông minh tại Việt Nam hiện nay
[caption id="attachment_9500" align="aligncenter" width="800"]
Nguồn: cafeland.vn
Dưới tác động của Cách mạng công nghiệp 4.0 thì việc phát triển các đô thị thông minh tại Việt Nam cần phải tập trung vào những công việc sau:
Thứ nhất, chiến lược phát triển đô thị thông minh cần đưa ra các tiêu chí phát triển tiệm cận được với xu hướng chung của thế giới trong ngắn hạn cũng như dài hạn.
Thứ hai, xây dựng, ban hành khung pháp lý quy hoạch và quản lý đô thị thông minh
Thứ ba, nghiên cứu một cách khoa học từng đô thị trong việc lồng ghép quy hoạch tổng thể hệ thống đô thị Việt Nam. Từ đó đánh giá đô thị và đưa ra mạnh yếu của từng địa phương trong việc phát triển đô thị thông minh
Thứ tư, sử dụng thành tựu của Cách mạng công nghiệp 4.0 một cách chọn lọc để tạo hiệu quả trong việc tối ưu hóa chi phí
Thứ năm, cần nâng cao năng lực quản lý của nhà nước, các tổ chức chính trị đến ý thức hợp tác của người dân trong việc quy hoạch và phát triển đô thị thông minh
Kết luận
Đô thị thông minh là một chủ đề gần đây, nhưng nó đang lan truyền rất nhanh, vì nó được coi là một chiến lược có tầm nhìn để đối phó với một số vấn đề đô thị hóa nhanh và nghiêm trọng như giao thông, ô nhiễm, tiêu thụ năng lượng, xử lý chất thải.Bài viết đưa ra thực trạng và một số đề xuất, kiến nghị để phát triển đô thị thông minh từ những thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 là các công cụ giúp cho chính quyền đô thị cung cấp tốt dịch vụ, tiện ích cho các cộng đồng dân cư hơn khi đô thị hóa đang diễn ra nhanh chóng và kéo theo một loạt ảnh hưởng.
Tuy nhiên, để có thể hoàn thiện và phát triển được dự án xây dựng mô hình đô thị thông minh trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 hiện nay thì cần sự đồng lòng từ mọi phía, từ chính phủ, các cơ quan nhà nước cho đến cộng đồng người dân sinh sống các địa phương.
Các bài viết có thể tham khảo thêm
5 Thực trạng ô nhiễm môi trường do quá trình đô thị hóa tại Hà Nội
3 Điều cơ bản bạn nên biết về đô thị sinh thái
Người thực hiện: Nguyễn Thị Phương Thảo - Tuệ Nghi