Địa [Địa 12] Một số hướng dẫn cách vẽ biểu đồ tốt nhất

HƯỚNG DẪN VẼ BIỂU ĐỒ

I. DẠNG BIỂU ĐỒ TRÒN

Là loại biểu đồ thường thể hiện cơ cấu thành phần của một tổng thể đối tượng địa lí nhất định với số năm ít (từ 1 đến 3 năm), đơn vị thể hiện trên biểu đồ được tính bằng %. Khi bảng số liệu biểu đồ cho giá trị tuyệt đối, thì phải chuyển số liệu tuyệt đối sang số liệu tương đối. Sau đó dùng bảng số liệu đã được xử lí để vẽ biểu đồ.

Những lưu ý khi vẽ biểu đồ hình tròn:
• Nếu biểu đồ yêu cầu vẽ quy mô thì ta phải tính bán kính hình tròn.
• Nếu vẽ hai hoặc ba hình tròn, phải vẽ tâm của các đường tròn nằm trên một đường thẳng theo chiều ngang.
• Khi chia cơ cấu trong hình tròn, thì tia đầu tiên cần bắt đầu từ tia số 12 (kim đồng hồ số 12) và vẽ theo chiều chuyển động của kim đồng hồ.

Các dạng biểu đồ tròn:
• Biểu đồ tròn đơn.
• Biểu đồ tròn có các bán kính khác nhau.
• Biểu đồ bán tròn (hai nửa hình tròn thường thể hiện cơ cấu giá trị xuất nhập khẩu.

II. DẠNG BIỂU ĐỒ CỘT

* Là dạng biểu đồ thường thể hiện động thái của sự phát triển, hoặc so sánh qui mô (độ lớn) giữa các đối tượng địa lí. Biểu đồ cột cũng có thể biểu hiện cơ cấu thành phần của một tổng thể (biểu đồ cột chồng).

* Những lưu ý khi vẽ biểu đồ cột:

• Biểu đồ được thể hiện trên một trục tọa độ. Trục tung thể hiện giá trị các đại lượng (đơn vị). Trục hoành thường thể hiện thời gian (năm).
• Chiều rộng của các cột bằng nhau, chiều cao của các cột phải tương ứng với các giá trị của các đại lượng.
• Khoảng cách giữa các cột phải có tỉ lệ tương ứng với thời gian (năm) ở trên trục hoành.
• Đỉnh cột ghi các chỉ số tương ứng với chiều cao của các cột.
• Chân cột ghi thời gian (năm).
• Cột đầu tiên nên vẽ cách trục tung một khoảng cách nhất định để đảm bảo tính trực quan cao của biểu đồ.
• Nếu vẽ các đại lượng khác nhau thì phải có chú giải phân biệt các đại lượng đó.

*Các dạng biểu đồ cột:

• Biểu đồ cột đơn.
• Biểu đồ cột ghép. Có hai loại: biểu đồ ghép có cùng đơn vị, biểu đồ cột ghép có đơn vị khác nhau.
• Biểu đồ cột chồng.
• Biểu đồ thanh ngang.

III. DẠNG BIỂU ĐỒ ĐỒ THỊ (ĐƯỜNG)

* Là loại biểu đồ thường dùng để vẽ sự thay đổi của các đại lượng địa lí khi số năm nhiều và tương đối liên tục, hoặc thể hiện tốc độ tăng trưởng của một hoặc nhiều đại lượng địa lí có đơn vị giống nhau hay đơn vị khác nhau.

* Những điểm lưu ý khi vẽ biểu đồ đường:

• Biểu đồ được vẽ trên một hệ tọa độ. Trục tung thể hiện giá trị của đại lượng (đơn vị theo giá trị tuyệt đối), hoặc thể hiện tốc độ tăng trưởng (đơn vị theo giá trị tương đối %). Trục hoành là năm.
• Có khoảng cách năm rõ ràng.
• Nếu vẽ tốc độ tăng trưởng thường vẽ xuất phát từ 100.
• Năm đầu tiên thường nằm trên trục tung.
• Nếu vẽ nhiều đường biểu diễn thì phải dùng các kí hiệu khác nhau để dễ phân biệt.
• Nếu biểu đồ vẽ yêu cầu thể hiện tốc độ tăng trưởng của nhiều đại lượng, phải đổi ra cùng đơn vị.

Các loại biểu đồ dạng đường:

• Loại có một hoặc nhiều đường vẽ theo giá trị tuyệt đối.
• Loại có một hoặc nhiều đường vẽ theo giá trị tương đối.

IV.DẠNG BIỂU ĐỒ KẾT HỢP

* Thường sử dụng khi vẽ hai hoặc ba đại lượng địa lí nhằm thể hiện tính trực quan.

* Những lưu ý khi vẽ biểu đồ kết hợp:

- Nếu kết hợp biểu đồ cột và đường, phải dựng hệ trục tọa độ có hai trục tung với hai đơn vị khác nhau. Vẽ lần lượt theo từng đại lượng.
- Nếu biểu đồ kết hợp giữa biểu đồ cột và tròn không cần phải dựng hệ tọa độ.
- Chú giải phải thể hiện rõ các đối tượng địa lí đã thể hiện trên biểu đồ.

* Các dạng biểu đồ kết hợp:
Biểu đồ kết hợp giữa cột và đường.
Biểu đồ kết hợp giữa biểu đồ tròn và cột.

V. DẠNG BIỂU ĐỒ MIỀN

* Biểu đồ miền thực chất là biểu đồ cột chồng khi chiều rộng của biểu đồ được thu nhỏ thành một đường thẳng đứng. Biều đồ miền thường dùng để thể hiện cả động thái và cơ cấu của các đối tượng địa lí với số năm nhiều.

* Những lưu ý khi vẽ biểu đồ miền:

- Khung biểu đồ miễn vẽ theo giá trị tương đối thường là một hình chữ nhật. Trong đó được chia làm các miền khác nhau, chồng lên nhau. Mỗi miền thể hiện một đối tượng địa lí cụ thể.
- Các thời điểm năm đầu tiên và năm cuối cùng của biểu đồ phải được năm trên 2 cạnh bên trái và phải của hình chữ nhật, là khung của biểu đồ.
- Chiều cao của hình chữ nhật thể hiện đơn vị của biểu đồ, chiều rộng của biểu đồ thường thể hiện thời gian (năm).
- Biều đồ miền vẽ theo giá trị tuyệt đối thể hiện động thái, nên dựng hai trục – một trục thể hiện đại lượng, một trục giới hạn năm cuối (dạng này ít, thông thường chỉ sử dụng biểu đồ miền thể hiện giá trị tương đối).

* Các dạng biểu đồ miền:
Biểu đồ miền thể hiện cơ cấu.
Biểu đồ miền thể hiện giá trị tuyệt đối.

Trên đây là 5 dạng hướng dẫn vẽ biểu đồ. Các em tham khảo nhé. Anh sẽ tiếp tục cập nhật (đang chỉnh sửa, biên soạn) về cách vẽ biểu đồ tốt nhất, lựa chọn cách vẽ nào phù hợp.

Dựa vào chức năng và tính chất của biểu đồ để nhận dạng và vẽ biểu đồ chính xác

1. BIỂU ĐỒ ĐỘNG THÁI (sự biến đổi):
Là loại biểu đồ thể hiện phát triển của một hiện tượng địa lí, mối tương quan về độ lớn giữa các đối tượng địa lí…

* Đây là dạng biểu đồ cơ bản để phản ánh sự phát triển của các hiện tượng, sự vật địa lí kinh tế - xã hội. Chỉ căn cứ vào yêu cầu của câu hỏi có thể dễ dàng xác định được dạng biểu đồ này.

* Để thể hiện sự phát triển, có thể sử dụng biểu đồ đường, hoặc biểu đồ cột. Thông thường bảng số liệu ít năm thì vẽ biểu đồ cột. Còn bảng số liệu của nhiều năm thì vẽ biểu đồ đường. Tuy nhiên đối với mỗi dạng thì cần có sự chú ý sau:

>>> Đối với biểu đồ đường phải chú ý đến khoảng cách năm trên trục hoành. Trong bảng số liệu cho trước, người ta thường cung cấp số liệu nhiều năm. Khi vẽ biểu đồ phải lấy tỉ lệ năm trên trục hoành tương ứng với tỉ lệ các năm trong bảng số liệu, bởi khoảng cách các năm không chính xác thì đường biểu diễn sẽ không phản ánh đúng được tình hình phát triển.

>>> Đường biểu diễn bắt đầu trên trục tung, tương ứng với giá trị của năm đầu tiên trên bảng số liệu. Nhiều học sinh vẽ điểm bắt đầu tiên cách trục tung một khoảng cách nào đó hoặc chọn bất cứ điểm nào trên trục hoành làm năm đầu tiên như vậy là không đúng.

* Đối với biểu đồ hình cột thì đơn giản hơn, và một số điểm cần lưu ý trên không cần quan tâm nữa. Khi vẽ biểu đồ cột thì khoảng cách chiều cao là quan trọng và cần phải vẽ chính xác vì có biểu thị độ lớn, quy mô của đối tượng. Còn khoảng cách năm trên trục hoành thường ít có ý nghĩa.

2. Biểu đồ cơ cấu

* Là dạng thể hiện tỉ lệ % của các đối tượng địa lí trong một tổng thể nhất định.
Dạng biểu đồ cơ cấu nhìn chung không phức tạp. Đối với câu hỏi yêu cầu thể hiện cơ cấu, dạng thông thường là vẽ biểu đồ hình tròn.

Khi vẽ biểu đồ hình tròn, cần lưu ý một số điểm sau:

- Trước hết phải xem số liệu, Số liệu có thể để ở hai dạng: số liệu tuyệt đối và số liệu tương đối. Nếu bảng số liệu thống kê cho số liệu tuyệt đối (VD: triệu tấn, nghìn con…) bắt buộc ta phải xử lí ra % và chỉ cần đưa kết quả thành bảng số liệu mới sau khi xử lí mà không cần trình bày cách tính.

- Nếu trường hợp đầu bài yêu cầu vừa thể hiện quy mô và cơ cấu thì phải vẽ hai biểu đồ hình tròn có bán kính khác nhau. Trong trường hợp phải tính bán kính thì cách đơn giản nhất.

- Cũng như việc xử lí số liệu, học sinh không cần phải viết vào bài thi cách tính bán kính mà chỉ cần đưa kết quả sau khi tính bán kính (phải đưa công thức cuối cùng và kết quả tính).

- Nếu bảng số liệu cho số liệu tương đối thì không cần phải xử lí số liệu mà dùng vẽ biểu đồ luôn.

- Bên cạnh biểu đồ hình tròn, để thể hiện cơ cấu có thể dùng biểu đồ hình vuông. Sau khi xử lí số liệu % thì cần chia hình vuông ra làm 100 ô bằng nhau, mỗi ô tương ứng 1%. Căn cứ số liệu cụ thể tiến hành vẽ các đối tượng trên biều đồ hình vuông. Nhưng dạng này ít được sử dụng, vì tính trực quan không bằng biểu đồ tròn.

3. Biểu đồ thể hiện động thái và cơ cấu

* Đó là dạng biểu đồ thể hiện sự chuyển dịch cơ cấu. Dạng biểu đồ này thực chất là sự biến dạng của biểu đồ cơ cấu.

>>> Khi lựa chọn biểu đồ dạng này cần lưu ý: nếu chỉ thế hiện cơ cấu của hai, ba năm nào đó thì thường là chọn biểu đồ hình tròn. Còn trường hợp phải thể hiện cơ cấu của nhiều năm thì mới chọn biểu đồ miền vì nó có thể hiện rõ nhất sự chuyển dịch cơ cấu của các đối tượng địa lí kinh tế - xã hội.

* Trường hợp bảng số liệu là số liệu tuyệt đối, trước khi vẽ cũng phải xử lí sang số liệu tương đối.

* Vẽ biểu đồ miền thực chất là vẽ các đường biểu diễn (tương tự như vẽ biều đồ đường). Tùy theo câu hỏi mà vẽ một, hai, ba… đường. Ranh giới giữa khung biểu đồ, các đường chính là miền. Các miền được thể hiện cả cơ cấu và sự thay đổi cơ cấu của các đối tượng địa lí trên biểu đồ.

* Trục tung thể hiện % từ 0- 100%, còn trục hoành thường thể hiện thời gian (năm). Khung biểu đồ thường là một hình chữ nhật. Các đường biểu diễn năm trong khung hình chữ nhật này.

4. Biểu đồ kết hợp

* Dạng biểu đồ kết hợp đúng như tên gọi của nó là dạng biểu đồ có khả năng thể hiện sự phát triển lẫn cơ cấu với lượng thông tin tương đối phong phú.

Để chọn đúng dạng biểu đồ cần phải dựa vào hai căn cứ:

- Trước hết dựa vào yêu cầu của câu hỏi. Thông thường thì câu hỏi yêu cầu cụ thể: vẽ biểu đồ kết hợp (hoặc cụ thể vẽ biểu đồ giữa đường và cột), vì thế không thể lựa chọn loại biểu đồ nào khác. Ngược lại, câu hỏi yêu cầu lựa chọn biểu đồ thích hợp nhất thì phải quan tâm đến bảng số liệu.

- Tiếp đến là căn cứ vào thông tin trong bảng số liệu.

- Sau khi đã chọn được dạng biểu đồ, vấn đề còn lại là chọn chỉ tiêu nào thể hiện bằng biểu đồ cột, chỉ tiêu nào thể hiện bằng biểu đồ đường. Để xác định đúng chỉ có cách duy nhất là phải xem kĩ bảng số liệu. Thường là giá trị nào nhỏ sẽ vẽ biểu đồ cột, giá trị nào lớn sẽ vẽ biểu đồ đường.

- Ở dạng biểu đồ kết hợp đương nhiên là có biểu đồ dạng đường. Do đó cần phải chú ý đến khoảng cách năm trên trục hoành. Trong trường hợp này biểu đồ cột phải vẽ theo biểu đường và chính xác cả khoảng cách năm.

- Về lí thuyết, sự phát triển thể hiện biểu đồ, hoặc cột; về cơ cấu chỉ có thể thể hiện bằng biểu đồ cột.

* Các em cần đọc kĩ đầu bài. Nếu bảng số liệu thống kê có những từ “chia ra”, “phân ra”. “trong đó”…thì nên nghĩa thể hiện ra các thành phần.

- Nếu biểu đồ yêu cầu thể hiện hai đại lượng nhưng đều là cơ cấu từ hai năm trở lên thì phải nghĩ tới biểu đồ kết hợp giữa cột và tròn.