Câu chuyện tinh dầu của tôi

Tinh dầu là vàng xanh, là thuốc, là sợi dây gắn kết gia đình, là sự huyền ảo của những mùi hương, là sự cảm nhận thế giới thiên nhiên và còn là những gì nữa?


Những ngày thơ ấu, nơi tôi sống còn có những con đường làng lát gạch đỏ, hai bên đường là hàng rào cúc tần, đôi chỗ có bụi ruối hay vài khóm tre. Thỉnh thoảng lại bắt gặp một vài cành bưởi nhà ai xòe ra đường. Những lần bị sốt, mấy chị em trong nhà đi quanh con đường làng ngắt mấy khóm lá đó về đun lên rồi chùm chăn ngồi xông hơi giải cảm.
Vào mùa mít chín, chị em tôi được mẹ bớt tiền trợ mua cho miếng mít về ăn quà. Sau khi đánh chén thì không quên quẳng sơ mít xuống các ao chum quanh nhà để dẫn dụ loài ốc nhồi. Đến ngày hôm sau quay lại, thể nào cũng bắt được vài chục con bám vào sơ mít.
Ngày trước xà phòng 72 (72% xút) cũng còn hiếm lắm, nhà tôi thường mua mấy viên bồ hòn ở quán rau cạnh nhà để mài quần áo giặt giũ. Dầu gội đầu thì lúc đó chưa có trên thị trường. Quả bồ kết được nướng lên rồi dội ấm nước sôi vào cho tinh dầu tan ra, sau đó hòa thành nước ấm để gội đầu. Vỏ bưởi thường được gác phơi khô cũng để dùng làm dầu gội.
Ngày tết nguyên đán, trông bánh trưng chờ chời sáng thì không quên đun bên cạnh bếp lửa hồng một nồi rau mùi già để tắm rửa cho cả nhà như thể gột rửa đi những nhọc nhằn của năm cũ và chuẩn bị đón nhận một năm mới với một tinh thần phấn chấn, hân hoan.
Ngày học đại học, tại khoa Hóa, trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, 3 năm cuối, vừa để tiếp xúc thực hành vừa để kiếm thêm tiền sinh hoạt, ngoài giờ lên lớp, tôi đã đi làm thêm tại một xưởng sản xuất hóa chất của PGS.TS. Nguyễn Văn Định. Hồi đó còn có nhiều nông trường trồng cam bị tấn công bởi loài ruồi vàng. Chúng đẻ trứng vào quả cam và làm cam rụng. Tôi thường tách eugenol và làm phản ứng tạo ra metyl eugenol từ tinh dầu hương nhu. Chất này có khả năng thu hút ruồi vàng bay đến đậu vào bả. Loài ruồi này hay mút chân nên đã ăn phải thuốc độc cùng tẩm với chất dẫn dụ đó.
Đến khi làm tốt nghiệp, tôi được PGS.TS Văn Ngọc Hướng hướng dẫn với đề tài “Khảo sát thành phần hóa học nhựa trám trắng và gỗ trầm hương”. Hồi đó tôi theo thầy vì thầy ngoài giảng dạy còn mở một cái xưởng nhỏ sản xuất tinh dầu chuối bán ra thị trường. Tôi có nguyện vọng và được văn phòng Khoa đồng ý cho tôi được nhận thầy là người hướng dẫn tốt nghiệp.
Thế rồi ngày tháng trôi đi cho đến khi tôi lấy vợ. Bố vợ làm thợ tiện nên đi làm về thường hay mệt mỏi. Ông bà lại chỉ có 2 cô con gái gả theo về nhà chồng. Thấy ông đi làm về mệt nhọc tôi thường nhanh nhảu chạy ra mở tủ thuốc, với lấy lọ dầu hồi, quế và massage cho ông. Từ đó tinh dầu lại vấn vương trong suy nghĩ của tôi. Đến một ngày tôi quyết định quay lại với tinh dầu. Người đầu tiên tôi tìm đến là thầy Hướng, sau một hồi hỏi thăm chuyện trò, tôi cũng nói ra băn khoăn của mình: hàng Trung Quốc tràn ngập thị trường sợ rằng không cạnh tranh nổi. Thầy bảo:
- Mày mà sợ thì không làm ăn nổi gì đâu. Mấy chục năm nay tao vẫn đang làm dầu chuối đây này.
Tôi tẽn tò ra về với lòng nhiều ưu tư.
Tiếp tục tôi quay đến gặp thầy Định, thấy nguyện vọng như vậy, thầy bảo:
- Em về Khoái Châu- Hưng Yên, nơi ấy trồng nhiều hương nhu và cây sả. Thầy còn vẽ đường rất cẩn thận, còn tôi mang theo hy vọng và phi xe máy về nơi đó ngay. Vượt qua quãng đường 40km để đến được nơi thầy chỉ thế nhưng người dân ở đây bảo họ bỏ trồng cây dược liệu này từ gần trục năm rồi. Cố gắng dò hỏi mãi cuối cùng cũng được mách bảo một nhà chuyên trồng sả. Nghe thấy thế tôi rất vui mừng và hý hửng đến xem thì thấy được một mảnh vườn với khoảng 20 khóm sả. Thôi có còn hơn không, tôi cắt cả vườn được khoảng 30kg mang về chưng cất. Đó là một chuyến đi bụi mờ với thành quả nhỏ nhoi!
Lại có người mách: vùng Tuyên Quang chồng sả. Ngay hôm sau tôi bắt xe khách lên tìm nguyên liệu. Sả chẳng thấy đâu mà lại được nghe câu chuyện kể rằng: cách đây 4 năm ở đây có mấy xã trồng sả, làm ăn đang được thì chính quyền cấm không cho làm vì phá rừng trồng sả, không phù hợp với quy hoạch. Vậy là tôi lại có một trải nghiệm nữa về tinh dầu.
Sau nhiều gắn kết, cuối cùng tôi cũng sản xuất được một số tinh dầu. Mừng nhất trong nhà là đứa con gái Trâm Anh-6 tuổi, nó chưa đi học lớp một nhưng đã biết đọc, nó nhìn trộm cái nhãn ghi tên tinh dầu. Nàng mở nắp ra hít hít, ngửi ngửi và phán ngay tên tinh dầu rất chính xác. Như để không quên, thỉnh thoảng nó lại chạy ra mở nắp hít ngửi. Chắc bây giờ nó chẳng cần phải nhìn trộm nhãn nữa, những mùi hương đó thoáng qua là nó đã biết hương gì. Tôi cảm thấy rất vui khi đã giúp con cảm nhận thêm được mùi vị thiên nhiên vì xung quanh nó bây giờ không còn hàng rào cúc tần, khóm ruối, bụi tre như thời tôi còn nhỏ.
Tinh dầu là vàng xanh, là thuốc, là sợi dây gắn kết gia đình, là sự huyền ảo của những mùi hương, là sự cảm nhận thế giới thiên nhiên và còn là những gì nữa?
Xin cảm ơn mọi người đã nghe tôi chia sẻ câu chuyện về tinh dầu.

Một đêm không ngủ với tinh dầu
Hà Nội, 4h30 phút sáng ngày 5/8/2012
Lê Cảnh Lam