- Tham gia
- 25/11/2012
- Bài viết
- 351
(kenhsinhvien.vn) Và điều cần làm nếu bị sét đánh.
Sét là một hiện tượng tự nhiên đầy quyến rũ. Tia sét thắp sáng bầu trời đêm với những tia lửa điện bỏng rát thật thú vị làm sao. Nhưng ai đã từng trải qua cú choáng và nỗi kinh hoàng của một tia sét đánh gần đó đều biết sét không đơn thuần chỉ là màn trình diễn ánh sáng miễn phí, sét cũng cần được coi trọng.
Vì vậy trước khi mùa hè bão tố chính thức bắt đầu, hãy dành ra vài phút tìm hiểu về an toàn chống sét để bạn có thể tự bảo vệ bản thân khi những đám mây cuồn cuộn kéo đến.
Sét là gì?
Sét không được giáng xuống bởi thần Zeus hay được triệu hồi bởi thần Thor, mà nó xảy ra khi các điện tích tĩnh điện âm và điện tích tĩnh điện dương tích tụ nhiều trong không khí. Khi những điện tích trái dấu đó ngang bằng nhau, sẽ gây ra phóng điện nhanh cực lớn (lên đến 300 triệu vôn) trong một vụ nổ có thể quan sát được: chính là sét.
Các điện tích này có thể xảy ra trong những đám mây, như khi chúng liên kết những đám mây và mặt đất thì sét lại trở thành mối đe doạ với những người sống trên mặt đất như chúng ta. Khi hiện tượng đó xảy ra, bất kì thứ gì (hay bất kỳ ai) đều có thể bị đánh trúng.
Cách thức sét đánh
Trong khi chúng ta vẫn có xu hướng nghĩ sét là những tia đơn lẻ xẹt từ mây đến mặt đất, thì hiện tượng này lại phức tạp hơn nhiều. Trên thực tế, Sở Thời Tiết Quốc Gia (STTQG) cho rằng có 5 cách sét có thể đánh trúng người.
Một là sét đánh trực diện, là khi một người nào đó bị một tia sét trực tiếp đánh trúng, thường là trong một cánh đầu bao la, nơi họ là vật cao nhất ở đó. Mặc dù đây là quan niệm phổ biến, nhưng lại không phải là cách dễ bị đánh trúng nhất.
Sự khác biệt đó là do dòng điện tiếp đất, nguyên nhân gây ra hầu hết các ca tử vong và thương tích liên quan đến sét mỗi năm. Hiện tượng này xảy ra khi sét đánh trúng một vật và dòng điện truyền xuống đất rồi truyền lên cơ thể bạn thông qua một bàn chân, và thoát ra qua bàn chân còn lại. Cú đánh không nhất thiết phải ở gần, dòng điện có thể đi xa đến 100 yard (~91.44 mét), theo Greg Schoor, một nhà nghiên cứu mô hình thời tiết và thời tiết khắc nghiệt tại STTQG.
Bạn cũng có thể bị đánh bởi một “cú đánh thứ cấp”. Hiện tượng này xảy ra khi một người nào đó đang đứng gần một cái cây hoặc một vật có chiều cao khác. Khi sét đánh vật đó, một dòng dẫn điện, hay còn gọi là “luồng dẫn bậc”, có thể toả nhánh từ tia sét chính khi dòng điện truyền từ vật đó sang người.
Những pha sét đánh dẫn điện, như chính tên gọi của chúng, xảy ra khi vật liệu dẫn điện có góp mặt vào. Việc đó giống như cắm một cái nĩa vào ổ điện: nếu bạn đang tiếp xúc một vật gì đó như hàng rào kim loại khi sét đánh trúng nó, bạn sẽ hấp thụ hết cú sốc điện. Loại sốc điện này có thể xảy ra ngay trong nhà khi bạn đang tắm, đang sử dụng điện thoại bàn có dây tiếp đất, hoặc tiếp xúc bất kỳ vật gì khác được kết nối với dây dẫn hoặc đường ống đi ra khỏi nhà.
Các luồng điện gây ra sét đánh là ít xảy ra nhất, nhưng đừng loại bỏ chúng hoàn toàn. Hãy coi chúng như những cánh tay ma quái của một tia chớp sét. Khi tia sét chính phóng điện, một luồng điện có thể xuất hiện xung quanh. Và nếu bạn tạo ra một cầu nối dẫn diện giữa một trong các luồng điện này và mặt đất, bạn có thể bị sét đánh trúng.
Thương tích do sét đánh
Khi bạn bị sét đánh, một vài chuyện sẽ xảy ra. Thứ nhất, dòng điện từ tia sét di chuyển khắp bề mặt da bạn, có khả năng gây bỏng, hiện tượng này gọi là “phóng điện bề mặt” (flashover). Thứ hai, dòng điện này sẽ chạy qua hệ tim mạch và hệ thần kinh của bạn, gây ra thương tích nhiều nhất.
Vì sét rất nóng (nóng hơn gấp 5 lần bề mặt mặt trời), nên cũng có khả năng bị chấn thương do bỏng, nhưng có thể khó thấy cho đến khi bị hoại tử hoặc bị tổn thương cơ. Hệ tuần hoàn có thể bị tắt nghẽn, thận hư, các cơn co giật và co thắt cơ có thể xảy ra sau đó.
Loại tổn thương này tuỳ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của sét đánh, nhưng bạn có thể gặp phải tình trạng nhịp tim bất ổn, rối loạn thị giác, các vấn đề về trí nhớ và thủng màng nhĩ. Theo Miguel Pineda, bác sĩ khoa hồi sức cấp cứu đồng thời là chuyên gia y khoa hoang dã tại UC San Diego, sự thay đổi điện tích và áp suất cực cao do sét đánh gây ra còn có thể làm tê liệt phổi và tim, dẫn đến tắt thở và tim ngưng đập.
Sét đánh độc đáo ở chỗ, Pineda nói, là tình trạng tê liệt của các cơ quan nội tạng bị ảnh hưởng này sẽ hết chỉ sau vài phút, giống với việc khởi động lại máy tính. Nghĩa là bản thân tia sét chưa giết chết được bạn.
Sét giết chết khoảng 20 người và gây thương tích hơn hàng trăm người mỗi năm. Năm 2020, con số đó là 17 và đã tính hết những người đến từ mọi độ tuổi và tầng lớp xã hội. Hầu hết người ta đều đang ở ngoài trời khi bị sét đánh, và nhiều người đang đứng dưới tán cây hoặc các công trình kiến trúc cao. Trong khi xác suất bị đánh trúng hoặc bị đáng tử vong và rất thấp, nhưng làm mọi cách có thể để tránh bị đánh trúng vẫn là việc khôn ngoan nên làm.
Cách để tránh bị sét đánh
Trước khi bước chân ra ngoài, bạn rất cần biết tin dự báo. Hãy kiểm tra dự báo thời tiết của đài địa phương hoặc đài quốc gia để biết trời sẽ mưa hay nắng và có kế hoạch ứng phó nếu thời tiết chuyển biến xấu.
Khi bạn đã đi ra ngoài, quy tắc đầu tiên để tránh sét là hãy kiếm chỗ trú ngay khi bạn nghe tiếng sấm, tiếng sấm là dấu hiệu chắc chắn ràng sẽ có sét ở gần đó (không thể có sấm mà không có sét). Nhưng đừng tưởng là bạn sẽ an toàn vì những đám mây đen đang ở rất xa phía chân trời nhé, sét có thể đánh xa đến 20 dặm tính từ nơi có bão, theo Greg Schoor.
Không giống với các hiện tượng tự nhiên khác như lốc xoáy hay bão nhiệt đới, trước khi sét đánh không hề có một cảnh báo nào cả. Nó cứ việc đánh thôi. Đôi khi sét đánh ngay cả khi trời còn trong xanh.
“Nguy hiểm thực sự nằm ở tính không chắc chắn của nó.” Schoor nói. “Không hề có manh mối gì về thời gian chính xác nơi sét sẽ đánh vào. Cũng không có cách nào biết được nơi nó sẽ xảy ra.”
Đó là lý do tại sao việc kiếm chỗ trú lại quan trọng. Hãy đi ngay vào nhà hoặc chui vào xe, vì không có nơi nào ngoài trời an toàn trong cơn bão sét cả. Hãy tránh xa khỏi nguồn nước như ao hồ hay thậm chí là những vũng nước; những nơi này dẫn điện rất tốt.
Nếu bạn bị kẹt ở ngoài trong một chuyến viễn túc hoặc cắm trại, hãy tìm đại một chỗ trú nào đó, dù cho cuối cùng bạn có đến bờ kè, trong một hang động hay dưới một vách đá. “Nói dễ hiểu nhất thì là đừng trở thành vật cao nhất ở đó,” Schoor nói.
Bạn cũng nên bỏ lại cái ba lô có gắn kim loại có thể biến bạn thành cột thu lôi hình nhân. Và có làm gì đi chăng nữa, cũng đừng tìm chỗ trú dưới những cái cây. “Nguy cơ bị sét đánh tăng lên rất nhiều vì bạn đang gắn bản thân mình với vật cao nhất xung quanh đó,” Schoor giải thích.
Nếu bạn đang đi cùng người khác, hãy tản nhau ra xa nhất có thể, Roland Sosa khuyến cáo, cô là thành viên đội cứu hộ tình nguyện vùng núi đã được huấn luyện chuyên sâu về các cuộc chạm trán với sét và đã chứng kiến tận mắt hậu quả của sét đánh trên chuyến đi hướng đạo sinh khi còn là một thiếu niên.
Nếu bạn không có chỗ trú nào gần đó, hãy thực hiện tư thế chống sét: ngồi xổm xuống, lấy hai tay bịt tai, chụm hai chân. Điều này sẽ cho phép dòng điện chạy qua cơ thể bạn dễ dàng hơn nếu bạn bị đánh trúng.
Nếu bạn tìm được một chỗ trú trong nhà, hãy tránh xa các đường dây tiếp đất, vòi hoa sen hoặc đường ống, và nếu bạn đang sử dụng máy tính xách tay thì hãy rút phích cắm. Như đã đề cập ở trên, việc tránh xa khỏi các thiết bị được kết nối với nguồn điện hoặc đường ống bên ngoài là một việc khôn ngoan nên làm.
Sau đó, khi cơn bão qua đi, Schoor cho biết nên đợi 30 phút trước khi quay trở ra bên ngoài hoặc rời khỏi chỗ trú; bạn vẫn có thể bị sét đánh nếu cơn bão chỉ sắp sửa đi xa.
Những lầm tưởng
Hãy dành một chút thời gian để xoá tan một số lầm tưởng xoay quanh việc sét đánh. Ví dụ, bạn không thể bị điện giật bằng cách chạm vào một người nào đó vừa bị sét đánh; cơ thể con người không lưu trữ điện.
Và trái với nhiều người hay nói, sét hoàn toàn có thể đánh hai lần ở cùng một vị trí, vì vậy cần thận trọng khi di chuyển đến nơi an toàn nếu sét đã đánh gần đó.
Cuối cùng, không cần phải chạy đến góc đông nam của ngôi nhà hoặc mở cửa sổ, một niềm tin trùng lặp với những lời khuyên không có căn cứ khoa học về lốc xoáy. “Hầu hết lầm tưởng đều đến từ những hiểu biết chưa được nghiên cứu, như từ kinh nghiệm cá nhân của một người nào đó,” Schoor nói.
Điều cần làm nếu thấy người khác bị sét đánh
Điều đầu tiên phải làm là gọi 115. Nếu họ bất tỉnh hoặc ngừng thở, hãy tiến hành CPR(*) ngay lập tức. Theo Pineda, điều này cho phép tim, phổi và não nhận được đủ oxi để giúp chúng hoạt động trở lại sau khi tắt thở hoặc tim ngừng đập.
(*) Hô hấp nhân tạo (ND).
Ngay cả khi bạn hoặc người bị sét đánh vẫn còn tỉnh, còn đi lại được, thì việc đưa đi cấp cứu vẫn quan trọng, vì không phải mọi chấn thương đều sẽ xảy ra hoặc có thể nhìn thấy ngay được. Tin tốt là: “Nếu được chữa trị ngay, đa phần các nạn nhân bị sét đánh có thể hoàn toàn bình phục,” Pineda nói.
Vì vậy hãy yên tâm và tìm chỗ trú vào lần tới cơn bão sét kéo đến. Làm vậy, bạn có thể sẽ sống sót để nhìn thấy cơn bão mùa hè tiếp theo thắp sáng bầu trời đêm.
Sét là một hiện tượng tự nhiên đầy quyến rũ. Tia sét thắp sáng bầu trời đêm với những tia lửa điện bỏng rát thật thú vị làm sao. Nhưng ai đã từng trải qua cú choáng và nỗi kinh hoàng của một tia sét đánh gần đó đều biết sét không đơn thuần chỉ là màn trình diễn ánh sáng miễn phí, sét cũng cần được coi trọng.
Vì vậy trước khi mùa hè bão tố chính thức bắt đầu, hãy dành ra vài phút tìm hiểu về an toàn chống sét để bạn có thể tự bảo vệ bản thân khi những đám mây cuồn cuộn kéo đến.
Sét là gì?
Sét không được giáng xuống bởi thần Zeus hay được triệu hồi bởi thần Thor, mà nó xảy ra khi các điện tích tĩnh điện âm và điện tích tĩnh điện dương tích tụ nhiều trong không khí. Khi những điện tích trái dấu đó ngang bằng nhau, sẽ gây ra phóng điện nhanh cực lớn (lên đến 300 triệu vôn) trong một vụ nổ có thể quan sát được: chính là sét.
Các điện tích này có thể xảy ra trong những đám mây, như khi chúng liên kết những đám mây và mặt đất thì sét lại trở thành mối đe doạ với những người sống trên mặt đất như chúng ta. Khi hiện tượng đó xảy ra, bất kì thứ gì (hay bất kỳ ai) đều có thể bị đánh trúng.
Cách thức sét đánh
Trong khi chúng ta vẫn có xu hướng nghĩ sét là những tia đơn lẻ xẹt từ mây đến mặt đất, thì hiện tượng này lại phức tạp hơn nhiều. Trên thực tế, Sở Thời Tiết Quốc Gia (STTQG) cho rằng có 5 cách sét có thể đánh trúng người.
Một là sét đánh trực diện, là khi một người nào đó bị một tia sét trực tiếp đánh trúng, thường là trong một cánh đầu bao la, nơi họ là vật cao nhất ở đó. Mặc dù đây là quan niệm phổ biến, nhưng lại không phải là cách dễ bị đánh trúng nhất.
Sự khác biệt đó là do dòng điện tiếp đất, nguyên nhân gây ra hầu hết các ca tử vong và thương tích liên quan đến sét mỗi năm. Hiện tượng này xảy ra khi sét đánh trúng một vật và dòng điện truyền xuống đất rồi truyền lên cơ thể bạn thông qua một bàn chân, và thoát ra qua bàn chân còn lại. Cú đánh không nhất thiết phải ở gần, dòng điện có thể đi xa đến 100 yard (~91.44 mét), theo Greg Schoor, một nhà nghiên cứu mô hình thời tiết và thời tiết khắc nghiệt tại STTQG.
Bạn cũng có thể bị đánh bởi một “cú đánh thứ cấp”. Hiện tượng này xảy ra khi một người nào đó đang đứng gần một cái cây hoặc một vật có chiều cao khác. Khi sét đánh vật đó, một dòng dẫn điện, hay còn gọi là “luồng dẫn bậc”, có thể toả nhánh từ tia sét chính khi dòng điện truyền từ vật đó sang người.
Những pha sét đánh dẫn điện, như chính tên gọi của chúng, xảy ra khi vật liệu dẫn điện có góp mặt vào. Việc đó giống như cắm một cái nĩa vào ổ điện: nếu bạn đang tiếp xúc một vật gì đó như hàng rào kim loại khi sét đánh trúng nó, bạn sẽ hấp thụ hết cú sốc điện. Loại sốc điện này có thể xảy ra ngay trong nhà khi bạn đang tắm, đang sử dụng điện thoại bàn có dây tiếp đất, hoặc tiếp xúc bất kỳ vật gì khác được kết nối với dây dẫn hoặc đường ống đi ra khỏi nhà.
Các luồng điện gây ra sét đánh là ít xảy ra nhất, nhưng đừng loại bỏ chúng hoàn toàn. Hãy coi chúng như những cánh tay ma quái của một tia chớp sét. Khi tia sét chính phóng điện, một luồng điện có thể xuất hiện xung quanh. Và nếu bạn tạo ra một cầu nối dẫn diện giữa một trong các luồng điện này và mặt đất, bạn có thể bị sét đánh trúng.
Thương tích do sét đánh
Khi bạn bị sét đánh, một vài chuyện sẽ xảy ra. Thứ nhất, dòng điện từ tia sét di chuyển khắp bề mặt da bạn, có khả năng gây bỏng, hiện tượng này gọi là “phóng điện bề mặt” (flashover). Thứ hai, dòng điện này sẽ chạy qua hệ tim mạch và hệ thần kinh của bạn, gây ra thương tích nhiều nhất.
Vì sét rất nóng (nóng hơn gấp 5 lần bề mặt mặt trời), nên cũng có khả năng bị chấn thương do bỏng, nhưng có thể khó thấy cho đến khi bị hoại tử hoặc bị tổn thương cơ. Hệ tuần hoàn có thể bị tắt nghẽn, thận hư, các cơn co giật và co thắt cơ có thể xảy ra sau đó.
Loại tổn thương này tuỳ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của sét đánh, nhưng bạn có thể gặp phải tình trạng nhịp tim bất ổn, rối loạn thị giác, các vấn đề về trí nhớ và thủng màng nhĩ. Theo Miguel Pineda, bác sĩ khoa hồi sức cấp cứu đồng thời là chuyên gia y khoa hoang dã tại UC San Diego, sự thay đổi điện tích và áp suất cực cao do sét đánh gây ra còn có thể làm tê liệt phổi và tim, dẫn đến tắt thở và tim ngưng đập.
Sét đánh độc đáo ở chỗ, Pineda nói, là tình trạng tê liệt của các cơ quan nội tạng bị ảnh hưởng này sẽ hết chỉ sau vài phút, giống với việc khởi động lại máy tính. Nghĩa là bản thân tia sét chưa giết chết được bạn.
Sét giết chết khoảng 20 người và gây thương tích hơn hàng trăm người mỗi năm. Năm 2020, con số đó là 17 và đã tính hết những người đến từ mọi độ tuổi và tầng lớp xã hội. Hầu hết người ta đều đang ở ngoài trời khi bị sét đánh, và nhiều người đang đứng dưới tán cây hoặc các công trình kiến trúc cao. Trong khi xác suất bị đánh trúng hoặc bị đáng tử vong và rất thấp, nhưng làm mọi cách có thể để tránh bị đánh trúng vẫn là việc khôn ngoan nên làm.
Cách để tránh bị sét đánh
Trước khi bước chân ra ngoài, bạn rất cần biết tin dự báo. Hãy kiểm tra dự báo thời tiết của đài địa phương hoặc đài quốc gia để biết trời sẽ mưa hay nắng và có kế hoạch ứng phó nếu thời tiết chuyển biến xấu.
Khi bạn đã đi ra ngoài, quy tắc đầu tiên để tránh sét là hãy kiếm chỗ trú ngay khi bạn nghe tiếng sấm, tiếng sấm là dấu hiệu chắc chắn ràng sẽ có sét ở gần đó (không thể có sấm mà không có sét). Nhưng đừng tưởng là bạn sẽ an toàn vì những đám mây đen đang ở rất xa phía chân trời nhé, sét có thể đánh xa đến 20 dặm tính từ nơi có bão, theo Greg Schoor.
Không giống với các hiện tượng tự nhiên khác như lốc xoáy hay bão nhiệt đới, trước khi sét đánh không hề có một cảnh báo nào cả. Nó cứ việc đánh thôi. Đôi khi sét đánh ngay cả khi trời còn trong xanh.
“Nguy hiểm thực sự nằm ở tính không chắc chắn của nó.” Schoor nói. “Không hề có manh mối gì về thời gian chính xác nơi sét sẽ đánh vào. Cũng không có cách nào biết được nơi nó sẽ xảy ra.”
Đó là lý do tại sao việc kiếm chỗ trú lại quan trọng. Hãy đi ngay vào nhà hoặc chui vào xe, vì không có nơi nào ngoài trời an toàn trong cơn bão sét cả. Hãy tránh xa khỏi nguồn nước như ao hồ hay thậm chí là những vũng nước; những nơi này dẫn điện rất tốt.
Nếu bạn bị kẹt ở ngoài trong một chuyến viễn túc hoặc cắm trại, hãy tìm đại một chỗ trú nào đó, dù cho cuối cùng bạn có đến bờ kè, trong một hang động hay dưới một vách đá. “Nói dễ hiểu nhất thì là đừng trở thành vật cao nhất ở đó,” Schoor nói.
Bạn cũng nên bỏ lại cái ba lô có gắn kim loại có thể biến bạn thành cột thu lôi hình nhân. Và có làm gì đi chăng nữa, cũng đừng tìm chỗ trú dưới những cái cây. “Nguy cơ bị sét đánh tăng lên rất nhiều vì bạn đang gắn bản thân mình với vật cao nhất xung quanh đó,” Schoor giải thích.
Nếu bạn đang đi cùng người khác, hãy tản nhau ra xa nhất có thể, Roland Sosa khuyến cáo, cô là thành viên đội cứu hộ tình nguyện vùng núi đã được huấn luyện chuyên sâu về các cuộc chạm trán với sét và đã chứng kiến tận mắt hậu quả của sét đánh trên chuyến đi hướng đạo sinh khi còn là một thiếu niên.
Nếu bạn không có chỗ trú nào gần đó, hãy thực hiện tư thế chống sét: ngồi xổm xuống, lấy hai tay bịt tai, chụm hai chân. Điều này sẽ cho phép dòng điện chạy qua cơ thể bạn dễ dàng hơn nếu bạn bị đánh trúng.
Nếu bạn tìm được một chỗ trú trong nhà, hãy tránh xa các đường dây tiếp đất, vòi hoa sen hoặc đường ống, và nếu bạn đang sử dụng máy tính xách tay thì hãy rút phích cắm. Như đã đề cập ở trên, việc tránh xa khỏi các thiết bị được kết nối với nguồn điện hoặc đường ống bên ngoài là một việc khôn ngoan nên làm.
Sau đó, khi cơn bão qua đi, Schoor cho biết nên đợi 30 phút trước khi quay trở ra bên ngoài hoặc rời khỏi chỗ trú; bạn vẫn có thể bị sét đánh nếu cơn bão chỉ sắp sửa đi xa.
Những lầm tưởng
Hãy dành một chút thời gian để xoá tan một số lầm tưởng xoay quanh việc sét đánh. Ví dụ, bạn không thể bị điện giật bằng cách chạm vào một người nào đó vừa bị sét đánh; cơ thể con người không lưu trữ điện.
Và trái với nhiều người hay nói, sét hoàn toàn có thể đánh hai lần ở cùng một vị trí, vì vậy cần thận trọng khi di chuyển đến nơi an toàn nếu sét đã đánh gần đó.
Cuối cùng, không cần phải chạy đến góc đông nam của ngôi nhà hoặc mở cửa sổ, một niềm tin trùng lặp với những lời khuyên không có căn cứ khoa học về lốc xoáy. “Hầu hết lầm tưởng đều đến từ những hiểu biết chưa được nghiên cứu, như từ kinh nghiệm cá nhân của một người nào đó,” Schoor nói.
Điều cần làm nếu thấy người khác bị sét đánh
Điều đầu tiên phải làm là gọi 115. Nếu họ bất tỉnh hoặc ngừng thở, hãy tiến hành CPR(*) ngay lập tức. Theo Pineda, điều này cho phép tim, phổi và não nhận được đủ oxi để giúp chúng hoạt động trở lại sau khi tắt thở hoặc tim ngừng đập.
(*) Hô hấp nhân tạo (ND).
Ngay cả khi bạn hoặc người bị sét đánh vẫn còn tỉnh, còn đi lại được, thì việc đưa đi cấp cứu vẫn quan trọng, vì không phải mọi chấn thương đều sẽ xảy ra hoặc có thể nhìn thấy ngay được. Tin tốt là: “Nếu được chữa trị ngay, đa phần các nạn nhân bị sét đánh có thể hoàn toàn bình phục,” Pineda nói.
Vì vậy hãy yên tâm và tìm chỗ trú vào lần tới cơn bão sét kéo đến. Làm vậy, bạn có thể sẽ sống sót để nhìn thấy cơn bão mùa hè tiếp theo thắp sáng bầu trời đêm.
Dịch bởi Kenhsinhvien.vn
(Theo Popular Science)
(Theo Popular Science)
