Bắc Ninh: Hành trình về miền Quan họ - Nơi thời gian lắng đọng

Khi nhắc đến Bắc Ninh, có lẽ hình ảnh đầu tiên hiện lên trong tâm trí nhiều người là những liền anh, liền chị trong tà áo mớ ba mớ bảy, cất lên những câu hát Quan họ ngọt ngào, da diết trên thuyền rồng. Tôi cũng từng nghĩ vậy. Nhưng chuyến đi 2 ngày 1 đêm vừa rồi đã cho tôi thấy một Bắc Ninh đa sắc hơn thế - một vùng đất Kinh Bắc cổ kính, nơi mỗi ngôi làng, mỗi mái đình đều ẩn chứa những câu chuyện văn hóa trầm mặc và sâu lắng.
Hãy cùng tôi gói ghém một chút tò mò, một chút hoài niệm và lên đường khám phá nhé!
Ngày 1: Lạc bước giữa dòng chảy lịch sử và nghệ thuật
Sáng: Về đền Đô nghe chuyện tám vị vua nhà Lý
Điểm dừng chân đầu tiên của tôi là Đền Đô (hay Cổ Pháp Điện) ở phường Đình Bảng, thành phố Từ Sơn. Vừa bước qua cổng tam quan, không gian ồn ào của phố thị dường như lùi lại phía sau, nhường chỗ cho sự tĩnh lặng, trang nghiêm. Không khí ở đây thật trong lành, thoang thoảng mùi hương trầm và mùi của những cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi.

Đền Đô là nơi thờ tám vị vua đầu tiên của nhà Lý. Kiến trúc đền mang đậm dấu ấn cung đình cổ, từ những mái đao cong vút đến những chi tiết chạm trổ rồng phượng tinh xảo. Tôi đã dành cả buổi sáng lang thang trong các gian điện, đọc những tấm bia đá kể về công đức của các vị vua và cảm nhận một niềm tự hào dân tộc len lỏi trong tim. Đứng trước hồ bán nguyệt xanh trong, nhìn thủy đình soi bóng, tôi có cảm giác như đang được quay ngược thời gian về với một triều đại hưng thịnh trong lịch sử.
Trưa: Thưởng thức "tình yêu" trong bánh phu thê Đình Bảng
Ngay gần đền Đô, sao có thể bỏ qua đặc sản trứ danh bánh phu thê (hay xu xê) Đình Bảng? Tôi ghé vào một gia đình làm bánh lâu đời. Chiếc bánh nhỏ xinh, bọc trong lá dong xanh mướt, vỏ bánh trong veo nhìn thấu nhân đỗ xanh vàng óng, quyện với sợi dừa giòn sần sật. Vị ngọt thanh tao, thơm dịu của bánh như gói trọn cả sự tinh tế và câu chuyện tình yêu son sắt của người dân Kinh Bắc. Bánh phu thê tương truyền do vua Lý Anh Tông đặt tên, là biểu tượng cho sự thủy chung, tình nghĩa vợ chồng. Tương truyền, thời kỳ vua Lý Anh Tông đi đánh trận, người vợ ở nhà đã tự tay vào bếp làm món bánh này gửi ra biên cương cho chồng. Nhà vua nghĩ đến tình nghĩa vợ chồng đã đặt tên bánh là phu thê, tượng trưng cho sự chung thủy. Cũng do đó, người ta cho rằng nghề làm bánh phu thê ở phường Đình Bảng có từ thời nhà Lý đến nay.

Chiều: Làng tranh Đông Hồ - Nét mộc mạc còn mãi với thời gian
Hành trình tiếp tục đưa tôi đến làng tranh Đông Hồ. Khác với sự trang nghiêm của Đền Đô, nơi đây mang một vẻ đẹp mộc mạc, dân dã. Tôi đã may mắn được trò chuyện với một nghệ nhân và lắng nghe ông kể về quy trình làm ra một bức tranh. Từ giấy điệp óng ánh làm từ vỏ sò, đến màu sắc được chiết xuất hoàn toàn từ thiên nhiên (màu đen từ than lá tre, màu vàng từ hoa hòe, màu đỏ từ sỏi son...).


Cầm trên tay những bức tranh "Đám cưới chuột", "Chăn trâu thổi sáo", tôi cảm nhận được cả tâm hồn, ước vọng bình dị của người nông dân xưa. Giữa dòng tranh hiện đại, tranh Đông Hồ vẫn giữ một vị trí đặc biệt, một nét văn hóa quý báu cần được gìn giữ.
Tối: Say đắm trong những làn điệu Quan họ trên sông Cầu
Đây chính là khoảnh khắc tôi mong chờ nhất. Khi hoàng hôn buông xuống, chúng tôi lên một chiếc thuyền rồng nhỏ trên sông Cầu. Giữa không gian mênh mông của sông nước, những liền anh, liền chị bắt đầu cất lên những câu hát đối đáp. Giọng ca ngọt lịm, vang vọng và đầy t.ình tứ.

"Người ơi người ở đừng về..." - câu hát ấy cứ day dứt, níu chân người lữ khách. Không có sân khấu lộng lẫy, không có âm thanh khuếch đại, chỉ có giọng hát mộc mạc và ánh mắt trao duyên của các nghệ sĩ. Đó là một trải nghiệm văn hóa thực sự "nguyên bản" và đầy cảm xúc, khiến tôi hiểu vì sao Quan họ lại trở thành Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.
Ngày 2: Tìm về chốn tâm linh và làng nghề trăm tuổi
Sáng: Chùa Dâu - Ngôi chùa cổ nhất Việt Nam
Ngày thứ hai bắt đầu bằng một chuyến đi về với cội nguồn Phật giáo Việt Nam tại Chùa Dâu. Ngôi chùa hơn 2000 năm tuổi này mang một vẻ đẹp trầm mặc, cổ kính đến lạ thường. Điểm nhấn kiến trúc là tháp Hòa Phong sừng sững giữa sân, xây bằng gạch nung mộc mạc nhưng vững chãi qua bao thăng trầm. Không gian chùa thanh tịnh, bình yên, giúp tâm hồn mình lắng lại sau những bộn bề.



Trưa: Làng gốm Phù Lãng - "Vũ điệu" của đất và lửa
Rời Chùa Dâu, tôi tìm đến làng gốm Phù Lãng. Khác với gốm Bát Tràng men trắng, gốm Phù Lãng có màu nâu đỏ đặc trưng của đất sét địa phương. Cả ngôi làng như một xưởng gốm khổng lồ, đâu đâu cũng thấy những sản phẩm gốm đang được phơi khô dưới nắng.



Điều thú vị nhất là được tự tay ngồi vào bàn xoay, thử nặn một chiếc cốc dưới sự hướng dẫn của người thợ. Cảm giác cục đất sét mềm mại dần thành hình trong tay mình thật kỳ diệu. Đây là một trải nghiệm vừa vui, vừa giúp mình trân trọng hơn công sức của những người thợ thủ công.
"Bỏ túi" Ẩm thực Kinh Bắc
Ngoài Bánh Phu Thê, Bắc Ninh còn là thiên đường của những món ngon dân dã:

• Nem Bùi Xá: Nem thính thơm lừng, cuốn với lá sung, chấm tương ớt cay nồng. Người dân địa phương thường gọi là nem thính, ý nói là món nem này được làm từ thịt lợn và thính gạo. Nem Bùi ngoài thịt mông mà còn cần có cả bì, mỡ gáy nữa thì mới đảm bảo độ dai và giòn. Khi thái thịt cũng phải có kỹ thuật riêng thì mới đảm bảo chất lượng và yêu cầu phải lạng mỏng như tờ giấy, bởi nếu lạng dầy khi hòa thính vào sợi nó to, thô, cứng. Khi thái cũng phải thái dọc theo thớ thịt chứ không thái ngang thớ, sẽ bị vụn, đứt hết sợi.

• Bánh tẻ làng Chờ: Bánh gạo mềm dẻo, nhân thịt mộc nhĩ đậm đà. Những chiếc bánh được gói trong lá dong nhỏ, chỉ to chừng 2 ngón tay nhưng mỏng vỏ, nhiều nhân thơm phức luôn là điểm thu hút của món ăn này. Nét đặc trưng của bánh tẻ Chờ là dẻo chứ không nhão, nát như bánh giò. Bánh vừa có độ giòn lại vừa có vị đậm, vị béo của nhân, nồng nàn của mùi lá, không thể lẫn vào thứ bánh tẻ nào khác được. Cùng với vị ngậy ngậy của thịt, giòn dai của mộc nhĩ, thơm thơm của tiêu là vị bùi, dẻo của lớp vỏ bánh quyện lại với nhau khi ăn tạo nên hương vị rất khác biệt. Bánh tẻ Chờ ngon nhất là ăn nóng, khi bánh vừa mới ra lò. Nhẹ nhàng dùng tay bóc lớp lá ra, sẽ thấy hương thơm thanh mát của lá dong quyện với mùi bột gạo chín.

• Cháo cá Tích Nghi: Cháo cá nóng hổi, thịt cá dai ngọt, thơm mùi rau thì là. Cháo Tích Nghi không giống như các món cháo khác ở chỗ được nấu đặc sánh. Cá dùng để nấu đa phần là cá chép hoặc trắm bởi phần thịt dai, ngon. Khi ăn, thực khách sẽ cảm nhận được vị ngọt, nhừ của gạo, béo ngậy, tươi ngon của thịt cá và mùi thơm đặc trưng của các loại rau sống. Một số nơi còn bán cả trứng cá rán vàng để ăn kèm. cháo không hề có vị tanh nồng bởi đã được sơ chế kĩ càng và kết hợp nhiều loại gia vị như tiêu, giấm tỏi, ớt khô. Đặc biệt, khi ăn thực khách có thể cho thêm 1 - 2 thìa mắm ớt để tăng vị cay, giúp cơ thể ấm áp vào ngày đông. Cháo cá Tích Nghi chính gốc là quán ở phường Vệ An, thành phố Bắc Ninh, thường có giá từ 30.000 - 50.000 đồng/bát.

Lời kết cho một chuyến đi trọn vẹn
Rời Bắc Ninh, tôi không chỉ mang về những món quà lưu niệm như tranh Đông Hồ, bình gốm Phù Lãng, mà còn mang về một tâm hồn đầy ắp những trải nghiệm văn hóa. Bắc Ninh không ồn ào, không hào nhoáng, nhưng lại quyến rũ bằng chính chiều sâu lịch sử và sự nồng hậu, tinh tế của con người nơi đây.
Nếu bạn đang tìm kiếm một chuyến đi ngắn ngày gần Hà Nội để "trốn" khỏi nhịp sống hối hả, để tìm về những giá trị xưa cũ và để tâm hồn được thư thái, thì đừng ngần ngại, hãy xách ba lô lên và về với miền Quan họ. Bắc Ninh chắc chắn sẽ kể cho bạn nghe nhiều câu chuyện thú vị hơn những gì bạn tưởng tượng đấy