Một buổi chiều, sau khi tan học, Tôt-tô-chan đang chuẩn bị về nhà thì Oe bỗng chạy đến chỗ em thì thầm:
- Thầy hiệu trưởng đang bực với ai ấy.
Tôt-tô-chan hỏi:
- Ở đâu?
Chưa bao giờ em thấy thầy hiệu trưởng bực mình nên rất ngạc nhiên. Rõ ràng Oe cũng ngạc nhiên, cứ xem cái kiểu cậu ta chạy vội như thế thì đủ hiểu.
- Ở trong bếp ấy. – Oe nói, đôi mắt hiền lành của cậu ta mở to và cánh mũi phập phồng.
- Nào! – Tôt-tô-chan nắm tay Oe và cả hai cùng chạy tớ nhà thầy hiệu trưởng.
Nhà thầy giáp ngay phòng họp và bếp nằm sát cổng sau của khu vực nhà trường. Cái hôm Tôt-tô-chan ngã xuống hố tiêu, em đã được đưa qua bếp đến buồng tắm để rửa ráy cho sạch. Chính từ trong bếp của nhà thầy hiệu trưởng mà “thức ăn từ biển” và “thức ăn từ đất được nấu nướng để chia cho các em lúc ăn trưa.
Trong khi đi rón rén về phía bếp, hai em nghe thấy giọng nói giận dữ của thầy hiệu trưởng qua cánh cửa đóng:
- Sao cô lại nói với Ta-ka-ha-si một cách thiếu suy nghĩ rằng em ấy có đuôi nhỉ?
Ra là cô giáo chủ nhiệm đang bị khiển trách. Các em nghe thấy cô trả lời:
- Tôi cũng chỉ nói vui thôi. Tình cờ lúc ấy tôi chú ý đến nó và thấy nó ngồ ngộ.
- Nhưng cô không thấy hết tai hại của điều cô nói sao? Tôi phải làm những gì để cô hiểu rằng tôi đã chấm dứt Ta-ka-ha-si như thế nào?
Tôt-tô chan nhớ câu chuyện xảy ra ở lớp sáng hôm đó. Cô giáo chủ nhiệm đang kể cho lớp nghe về con người ta lúc đầu cũng có đuôi. Cả lớp ai cũng buồn cười. Người lớn chắc phải coi buổi nói chuyện của cô là bài học về thuyết tiến hoá. Các em rất thích thú. Và khi cô giáo nói là ai cũng còn một bộ phận vết tích đó gọi là xương cụt, thì cả lớp đều thắc mắc là bộ phận vết tích ấy của mình ở đâu, và rồi cả lớp phá lên cười. Cuối cùng cô giáo nói vui:
- Có thể ai đó ở đây hãy còn có đuôi. Em chăng, Ta-ka-ha-si?
Ta-ka-ha-si vội đứng ngay lên, lắc đầu quầy quậy, và nói một cách rất nghiêm túc:
- Thưa côm em không có ạ.
Tôt-tô-chan nhận ra đó chính là vấn đề thầy hiệu trưởng đang nói. Giọng của thày trở nên buồn hơn và giận:
- Cô có nghĩ rằng Ta-ka-ha-si có thể cảm thấy như thế nào nếu bị ai hỏi là có đuôi hay không?
Hai em không nghe thấy câu trả lời của cô giáo. Tôt-tô-chan không hiểu tại sao thầy hiệu trưởng lại bực mình về chuyện cái đuôi. Em lại thấy thích được thầy hiệu trưởng hỏi xem mình có đuôi hay không.
Đương nhiên, em không ngại gì về một câu hỏi như vậy vì người em không sao cả. Nhưng Ta-ka-ha-si đã thôi không lớn nữa và cậu ta biết điều đó. Do vậy thầy hiệu trưởng đã nghĩ ra các tiết mục thi trong ngày hội thể thao mà Ta-ka-ha-si sẽ thao diễn giỏi. Thầy cho học sinh bơi trong hồ không mặc quần áo tắm để các học sinh như Ta-ka-ha-si và Y-a-su-a-ki-chan khắc phục được tính tự ti và mặc cảm rằng mình kém hơn các bạn khác. Thầy hiệu trưởng thật không thể nào hiểu nổi có ai lại vô ý đến mức hỏi Ta-ka-ha-si xem nó có đuôi hay không, chỉ vì trông nó ngồ ngộ.
Tình cờ thầy hiệu trưởng đã đến thăm lớp học và đã đứng ở cuối lớp khi cô giáo nói câu ấy.
Tôt-tô-chan có thể nghe thấy cô giáo chủ nhiệm đang khóc:
- Tôi thật sai quá! Tôi làm thế nào để xin lỗi Ta-ka-ha-si bây giờ?
Thầy hiệu trưởng không nói gì. Tôt-tô-chan không trông thấy ông qua cửa kính, nhưng em rất muốn đứng bên thầy. Em cũng không hiểu vì sao, nhưng dù thế nào em cũng cảm thấy hơn bao giờ hết rằng thầy là người bạn của các em. Oe chắc cũng cảm thấy như thế.
Tôt-tô-chan không bao giờ quên chuyện thầy hiệu trưởng đã quở trách cô giáo chủ nhiệm trong nhà bếp, chứ không phải trong phòng hội đồng, nơi có các thầy, các cô giáo khác. Điều đó chứng tỏ ông là một nhà giáo dục theo đúng nghĩa nhất của từ ấy, mặc dù lúc ấy Tôt-tô-chan không nhận ra giọng nói của ông, nhưng từng lời của ông đã đọng mãi trong tâm trí em.
Những chiếc lá xanh non đã mọc trên các cây ở sân trường và trong các luống hoa, các loài hoa đang tranh nhau đua nở. Hoa nghệ tây, hoa thuỷ tiên vàng, hoa păng-xê nghiêng nghiêng như muốn nói : "Chào các bạn học sinh" và các hoa tuy-líp nghển cao như muốn vươn lên, vươn lên mãi. Những nụ hoa anh đào rung rinh trong gió nhẹ như chờ đợi sẵn, hễ có lệnh là nở rộ để khoe sắc, khoe hương.
Trong cái bồn rửa chân nhỏ hình vuông làm bằng bê tông ở bên cạnh hồ bơi, những chú cá mắt lồi đen, theo sau là tất cả đám cá vàng cứ lắc lắc mình và bắt đầu bơi tung tăng.
Vì cảnh vật đều óng ả, xanh tươi, sống động nên ai cũng biết là chẳng cần phải nói: "Mùa xuân đến rồi"
Thấm thoắt đã đúng một năm kể từ cái buổi sáng đầu tiên Tôt-tô-chan đến trường Tô-mô-e Ga-lu-en với mẹ. Em ngạc nhiên khi thấy một cái cổng mọc lên và rất phấn khởi thấy những lớp học trong một đoàn tàu, đến nỗi em nhảy lên, và tin chắc chắn rằng Sô-sa-ku Kô-ba-y-a-si, thầy hiệu trưởng là bạn của em. Bây giờ Tôt-tô-chan và các bạn em đều vui mừng trong chỗ đứng mới của mình là học sinh lớp hai, trong khi các học sinh lớp một mới bước vào nhìn quanh, bỡ ngỡ hệt như Tôt-tô-chan và các bạn của em ngày nào.
Đó là một năm đầy sự kiện đối với Tôt-tô-chan và em đã chăm chăm trông ngóng từng buổi sáng một. Em vẫn thích các nhạc sĩ hát rong, nhưng em đã học được nhiều, rất nhiều điều thêm nữa xung quanh mình. Cô gái bé nhỏ bị đuổi vì đã gây nhiều phiền nhiễu ở trong lớp, nay đã lớn lên thành một đứa trẻ xứng đáng với trường Tô-mô-e.
Một vài bậc cha mẹ từng đã có những mối nghi ngại về cách giáo dục ở Tô-mô-e. Thậm chí đến cả bố mẹ Tôt-tô-chan cũng có lúc băn khoăn không hiểu chủ trương của trường có đúng hướng hay không. Trong số các bậc cha mẹ nghi ngại phương pháp giáo dục của ông Kô-ba-y-a-si và đánh giá nó một cách hời hợt bề ngoài, chỉ căn cứ vào những điều họ trông thấy, có một vài người đâm ra lo sợ để con học trường này, lo sợ đến mức phải tìm cách chuyển con đi nơi khác. Nhưng bản thân các em lại không muốn rời trường Tô-mô-e và khóc. Cũng may, lớp của Tôt-tô-chan không có ai chuyển đi đâu cả. Nhưng ở lớp trên có một cậu nước mắt cứ rơi lã chã, hai tay cậu ta cứ đập mãi vào lưng thầy hiệu trưởng cho hả cơn ấm ức và cái vẩy chõ đầu gối bị xước, cứ rung lên. Mắt thầy hiệu trưởng cũng đỏ hoe. Cuối cùng, cậu học sinh đã bị bố mẹ dẫn đi. Trong khi đó, cậu ta vẫn quay lại thầy hiệu trưởng và vẫy chào mãi.
Nhưng những chuyện đáng buồn như thế cũng không nhiều. Tôt-tô-chan bây giờ đã là học sinh lớp hai, và hàng ngày còn có bao nhiêu điều bất ngờ xảy ra, vui có, buồn có. Đến lúc này, cặp sách của Tôt-tô-chan đã rất quen với cái lưng của em.
Tôt-tô-chan được dẫn tới Hội trường Hi-bi-ga để xem vở ba-lê Hồ thiên nga. Bố độc tấu vi-ô-lông cùng với một dàn nhạc có trình độ diễn xuất rất tốt. Đây là lần đầu tiên, em được xem một vở ba-lê. Nữ chúa thiên nga đội mũ miện óng ánh rất xinh và nhảy múa rất nhẹ nhàng như một con thiên nga thật. Hay ít nhất đối với Tôt-tô-chan là như thế. Hoàng tử yêu nữ chúa thiên nga và không chú ý những ngườì khác.
Cuối cùng, cả hai nhảy múa thật uyển chuyển. Cả âm nhạc nữa cũng để lại một ấn tượng sâu sắc cho Tôt-tô-chan, khi về đến nhà rồi, em vẫn nghĩ miên man về vở múa. Hôm sau, khi em thức dậy, chưa chải đầu, em đi thẳng xuống bếp với mẹ và nói:
- Mẹ ơi, con chẳng muốn làm tình báo, hay ca sĩ hát rong, hay người bán vé nữa đâu. Con sẽ là vũ nữ ba-lê và múa Hồ thiên nga mẹ ạ!
Mẹ nói:
- Ồ thế à! - bà hầu như không ngạc nhiên chút nào. Đây là lần đầu tiên, Tôt-tô-chan xem múa ba-lê nhưng em đã được nghe thầy hiệu trưởng nói nhiều về I sa-đô-ra Đun-can, một phụ nữ Mỹ múa rất đẹp.
Cũng như ông Kô-ba-y-a-si, I-sa-đô-ra Đun-can chịu nhiều ảnh hưởng của Đan-crô-dơ. Thầy hiệu trưởng mà em rất kính phục đã quý I-sa-đô-ra Đun-can đến thế, cho nên mặc dù chưa xem bà múa bao giờ, em vẫn cảm thấy như đã quen biết bà. Và như thế, đối với Tôt-tô-chan, múa cũng không phải là một điều gì khác thường.
Tình cờ một người bạn của ông Kô-ba-y-a-si đến dạy môn thể dục nghệ thuật ở trường Tô-mô-e lại có một phòng múa ở gần đấy. Mẹ đã bố trí để Tôt-tô-chan học múa ở phòng của ông sau giờ học. Mẹ không bao giờ bảo Tôt-tô-chan phải làm cái này, phải làm cái kia, nhưng khi em muốn làm một điều gì đó, bà thường đồng ý, không hỏi han nhiều, bà thường tiến hành sắp xếp mọi việc.
Tôt-tô-chan bắt đầu học múa và mong sao cho chóng đến ngày có thể múa được Hồ thiên nga. Nhưng thầy giáo lại có phương pháp riêng của ông. Ngoài môn thể dục nghệ thuật mà các em học ở Tô-mô-e, ông thường luyện các em đi nhẹ nhàng thong thả theo nhạc dương cầm hay kèn hát, vừa đi vừa tự nhắc một đôi câu như: "Hãy chiếu sáng lên đỉnh núi?" trích từ câu kinh "Hãy làm cho tâm hồn tôi được trong sạch. Ôi! Hãy chiếu sáng lên đỉnh núi!" mà những người hành hương hay tụng mệm khi họ leo lên núi Phú Sĩ.
Bỗng nhiên thầy giáo hô to:
- Đứng vào tư thế!
Và các học sinh phải đứng vào tư thế tự nghĩ ra. Thầy cũng ở tư thế riêng với một tiếng hô gợi cảm "A!" và đứng ở thế "nhìn lên trời" hay đôi khi ở tư thế "người đau khổ", phủ phục xuống, hai tay ôm đầu.
Tuy nhiên, hình ảnh mà Tôt-tô-chan ấp ủ trong lòng lại là hình ảnh con thiên nga đội mũ miện óng ánh, mặc bộ áo trắng gấu xếp nếp. Đó không phải là "Hãy chiếu sáng lên đỉnh núi!" hay "A!".
Một hôm, Tôt-tô-chan lấy hết can đảm đi đến chỗ thầy giáo. Mặc dù là đàn ông, tóc ông quăn và để tóc cắt ngắn ngang trán. Tôt-tô-chan duỗi hai tay ra, vẫy vẫy như đôi cánh thiên nga rồi hỏi:
- Thưa thầy, chúng em sẽ không bao giờ múa như thế này sao?
Thầy giáo là một người rất đẹp, mắt tròn, to, mũi cao. Thầy nói:
- Ở đây chúng ta không múa kiểu ấy!
Sau đó, Tôt-tô-chan không đến phòng múa của thầy nữa. Thực ra, em thích nhảy múa chân không, không dùng giày múa ba-lê và theo các tư thế em tự nghĩ ra. Nhưng, xét cho cùng, sao mà em lại thích đội cái mũ miện xinh xinh, óng ánh đến thế!
Thầy giáo nói:
- Hồ thiên nga thì hay thật, nhưng thầy muốn các em thích múa theo điệu mà các em nghĩ ra!
Mãi nhiều năm sau, Tôt-tô-chan mới biết tên ông là Ba-kư I-si-i; và không những ông là người đưa nền vũ ba-lê tự do vào Nhật Bản mà còn đặt tên cho nó là Gi-y-u-gao-ka ("Đồi tự do"). Thêm vào đó - năm ấy ông năm mươi tuổi - ông muốn dạy Tôt-tô-chan biết hưởng niềm vui được múa tự do.
- Đây là thầy giáo của các em hôm nay. Thầy sẽ chỉ bảo cho các em tất cả mọi điều.
Với những lời đó, thầy hiệu trưởng giới thiệu một thầy giáo mới. Tôt-tô-chan nhìn kỹ thầy giáo mới. Đầu tiên em thấy thầy ăn mặc không giống một thầy giáo chút nào. ông mặc ở ngoài một cái áo lao động bằng vải bông ngắn có kẻ sọc, bên trong là cái áo lót va đáng lẽ phải thắt ca-vát, ông lại quấn một cái khăn mặt quanh cổ. Quần của thầy bằng vải bông nhuộm chàm, ống chật, chằng chịt những mụn vá. ông đi dép đế cao su dày có hai lỗ xỏ ngón chân như của người lao động, đầu đội mũ cũ.
Tất cả học sinh đều tập trung ở hồ cạnh đền Ku-hon-but-su. Khi nhìn thấy thầy giáo, Tôt-tô-chan nghĩ như đã gặp ông trước rồi. Em tự hỏi "ở dâu nhỉ?".
Khuôn mặt hiền hậu của ông rám nắng và có nhiều nếp nhăn. Thậm chí cả cái điếu nho nhỏ treo lủng lẳng ở cái dải buộc xung quanh hông như cái dây lưng, trông cũng quen quen. Bỗng nhiên em nhớ ra!
Em hỏi, sung sướng:
- Có phải thầy là bác nông dân làm ruộng gần suối không ạ?
- Đúng rồi, - "Thầy" vừa trả lời, vừa cười, mồm đầy răng, mặt nhăn nheo cả ìại, - khi nào đi chơi đến Ku-hon-but-su các cháu đều đi qua chỗ bác. Đấy là ruộng của bác, cái thửa ruộng đầy hoa mù tạt ấy mà?
- Hay quá? Hôm nay bác lại là thầy giáo của chúng cháu. - tất cả học sinh reo lên, phấn khởi.
- Không, không? - bác vừa nói, vừa xua tay trước mặt. - Bác đâu phải là thầy giáo! Bác chỉ là nông dân. Thầy hiệu trưởng của các cháu bảo bác đến đây, có thế thôi.
Từ nãy đến giờ vẫn đứng bên cạnh bác, thầy hiệu trưởng lúc này mới nói:
- Đúng, đúng rồi? Bác là thầy giáo nông nghiệp của các em. Bác đã đồng ý dạy các em cách làm ruộng. Cũng giống như mời ông thợ làm bánh mì dạy các em cách làm bánh mì ấy mà? - và rồi quay sang bác nông dân, thầy nói. - Bây giờ đề nghị bác dạy cho các cháu…
- Ta bắt đầu thôi.
Ở một trường tiểu học bình thường, ai dạy học cũng phải có một số tiêu chuẩn và trình độ giảng dạy.
Nhưng ông Kô-ba-y-a-si không quan tâm đến những điều như thế. ông nghĩ điều quan trọng là các em được quan sát những việc làm cụ thể.
Thầy giáo nông nghiệp nói:
- Nào chúng ta bắt đầu.
Chỗ các em tập trung ở gần hồ Ku-hon-but-su, là một nơi đặc biệt yên tĩnh - một nơi rất thú vị, có những cây bóng mát bao quanh. Thầy hiệu trưởng đã cho chuyển một phần toa xe đến đây để chứa các dụng cụ nông nghiệp của các em như xẻng, cuốc. Nửa toa xe trông thật hiền lành, sắp xếp rất khéo và nằm ngay giữa khoảng đất các em sẽ tăng gia.
Thầy giáo nông nghiệp bảo các em lấy xẻng cuốc ra và bắt đầu làm cỏ. Thầy nói với các em về cỏ dại, chúng mọc khỏe như thế nào, một vài giống lại còn mọc nhanh hơn cây trồng, che tất cả ánh nắng; cỏ dại là chỗ ẩn náu rất tốt cho các loại sâu có hại, cỏ dại hút hết màu mỡ của đất. Thầy giáo dạy các em từng vấn đề một, hết vấn đề này đến vấn đề khác. Và trong khi nói, tay thầy thoăn thoắt nhổ lên từng nắm cỏ dại.
Các em cũng làm theo như thế. Rồi thầy dạy các em đánh luống, vãi phân và tất cả mọi việc cần làm để cho đồng ruộng được tốt. Miệng nói, tay làm, thầy giảng giải thật cặn kẽ.
Một con rắn con ngóc đầu lên, suýt nữa đớp vào tay Ta-chan, một học sinh lớn, nhưng thầy giáo nông nghiệp đã làm cho cậu ta yên tâm:
- Rắn ở đây không độc, nếu ta không làm gì chúng thì chúng cũng không cắn ta.
Ngoài việc dạy bảo các em công việc trồng cây, thầy giáo nông nghiệp còn kể cho các em nhiều điều lý thú về sâu bọ, chim, bướm, về thời tiết và tất cả mọi thứ.
Đôi bàn tay đầy chai, khỏe mạnh của ông hình như khẳng định rằng mọi điều ông kể cho các em là do ông tự học hỏi, qua kinh nghiệm. Các học sinh đổ mồ hôi lã chã khi trồng trọt xong thửa ruộng với sự giúp đỡ của thầy giáo. Trừ một vài luống chưa thật đều, thật phẳng phiu, thửa ruộng trông thật đẹp dù nhìn từ phía nào.
Từ hôm đó trở đi, các em đều rất quý bác nông dân, bất cứ khi nào trông thấy bác, dù ở xa, các em cũng reo lên: "Thầy giáo nông nghiệp của chúng ta!". Và lần nào còn thừa một ít phân bón bác cũng mang sang bón cho ruộng của các em, nhờ vậy cây trồng mọc rất tốt.
Hàng ngày các em chia nhau đi thăm đồng và báo cáo tình hình để thầy hiệu trưởng cùng cả lớp được biết.
Dần dần các em hiểu được những điều kỳ lạ và niềm vui sướng được trông thấy những hạt giống tự tay các em trồng đã mọc mầm. Mỗi khi hai hay ba em gặp gỡ nhau, là y như rằng lại nói chuyện về thửa ruộng.
Ở trên thế giới, những sự việc ghê gớm đã bắt đầu xảy ra. Nhưng, trong khi các em nói chuyện với nhau về mảnh ruộng xinh xinh của mình, các em vẫn được ôm ấp trong vòng tay của hòa bình!
Một hôm, sau khi tan học, Tôt-tô-chan ra khỏi cổng trường rồi không nói với ai, thậm chí không chào tạm biệt ai, em đi vội tới nhà ga Gi-y-u-gao-ka, vừa đi vừa lẩm bẩm:
- Hẻm núi sấm, bếp dã chiến… Hẻm núi sấm, bếp dã chiến…
Đó là một nhóm từ khó đối với một em gái nhỏ, nhưng cũng không khó bằng tên của người đàn ông trong vở ra-ku-gô hài hước, tên dài đến nỗi ông ta chết đuối ở giếng trước khi những người đến cứu biết được ông ta là ai. Tôt-tô-chan phải tập trung rất căng vào để nhớ nhóm từ đó. Và nếu ai đứng gần bỗng nhiên nói cái tên dài nổi tiếng bắt đầu bằng "Giu-ge-mu Giu-ge-mu", chắc hẳn lập tức em sẽ quên nhóm từ đó ngay. Thậm chí nếu em nói: "Nào ta bắt đầu!" khi em nhảy qua một vũng nước, chỉ thế cũng đủ để em lẫn lộn lung tung, do đó em đành phải nhẩm đi nhẩm lại.
Cũng may, không ai nói chuyện với em trên tàu và em cũng gắng không phát hiện điều gì thú vị, do đó em đến ga của mình mà không phải hỏi: "Cái gì nhỉ?".
Nhưng khi em ra khỏi ga, một người quen biết làm việc tại đấy bỗng hỏi: "Thế nào, đã về rồi đấy à!", em dịnh trả lời nhưng sợ bị nhầm lẫn, em vội dừng ngay lại và chỉ giơ tay vẫy vẫy ông ta rồi chạy luôn về nhà.
Khi em về đến cửa trước, em nói với mẹ thật to:
- Hẻm núi sấm, bếp đã chiến.
Đầu tiên, mẹ ngỡ là tiếng hô của võ sĩ giu-đô hoặc tiếng hô tập trung của bốn mươi bảy Rô-nin. Nhưng rồi, mọi việc đã dần dần được sáng tỏ. Gần nhà ga Tô-đô-rô-ki, cách Gi-y-u-gao-ka ba bến, có một thắng cảnh nổi tiếng tên là Tô-đô-rô-ki Kây-kô-ku. Hẻm núi Thần Sấm. Đấy là một trong những nơi nổi tiếng nhất của Tô-ky-ô cổ. Thắng cảnh có một thác nước, một con suối và một cánh rừng đẹp - Còn về "bếp dã chiến" - thì chắc là học sinh sẽ nấu ăn ở đó. Mẹ cứ ngạc nhiên, vì sao dạy trẻ em câu gì mà khó thế! Nhưng thực ra trẻ em học dễ vô cùng, một khi các em thích thú.
Rất mừng là cuối cùng đã được thoát khỏi cái nhóm từ khó nhớ đó, Tôt-tô-chan dần dần kể cho mẹ tất cả các chi tiết có liên quan đến chúng. Theo kếhoạch, các em sẽ phải tập trung tại trường vào sáng thứ sáu tới. Các em phải mang theo một bát to, một bát ăn cơm, đũa và một chén gạo. Thầy hiệu trưởng nói là khi nấu xong sẽ được hai bát cơm đầy, em nhớ bổ sung chi tiết ấy. Các em cũng sẽ nấu xúp thịt lợn, vì thế cũng cần có thịt lợn, rau. Và nếu muốn, các em có thể mang thêm một chút gì để ăn quà chiều. Mấy ngày sau, Tôt-tô-chan cứ bám sát mẹ ở trong bếp chăm chú quan sát cách mẹ dùng dao, bắc nồi, xới cơm như thế nào. Quan sát mẹ làm việc trong bếp rất thú vị, nhưng điều Tôt-tô chan thích nhất là cách mẹ thường nói:
- Úi chà, nóng quá!
Rồi vội vàng để ngón tay cái và tay trỏ vào thùy tai mỗi khi bà cầm cái gì nóng, như cái vung chẳng hạn.
Mẹ giải thích:
- Là vì thùy tai rất lạnh.
Động tác đó gây cho Tôt-tô-chan ấn tượng là người lớn thạo nấu nướng. Em tự nhủ: "Khi nào làm bếp dã chiến ở Hẻm núi Thần Sấm, mình cũng sẽ làm như vậy!"
Cuối cùng, ngày thứ sáu đã đến. Khi các em tới Hẻm núi Thần Sấm sau lúc xuống tàu, thầy hiệu trưởng theo dõi các em tập trung trong rừng. Các khuôn mặt xinh tươi thân thương của các em ánh lên trong ánh nắng rọi qua những thân cây cao. Lưng đeo ba lô căng phồng, các em chờ nghe thầy hiệu trưởng nói trong khi ở phía bên kia, thác nước đổ xuống ầm ầm, tạo thành một nhịp điệu rất hay.
Thầy hiệu trưởng bảo:
- Bây giờ, trước hết, các em hãy chia thành nhóm, dựng bếp bằng những hòn gạch các thầy giáo đã mang theo. Sau đó, một vài em có thể vo gạo ở suối để nấu cơm. Cuối cùng, chúng ta sẽ làm món súp thịt. Nào, bây giờ chúng ta bắt đầu nhé!
Thế là, các em "oẳn, tù, tì" để chia nhóm. Vì chỉ có chừng năm mươi em, các em chia thành 6 nhóm rất nhanh. Các em đào hố, xung quanh xếp gạch. Sau đó, các em bắc ngang các que sắt để đặt các nồi xúp, nồi cơm lên. Trong khi một số nhóm làm việc này, thì một số khác đi nhặt củi trong rừng, và một số khác nữa đi vo gạo ở suối. Các em tự phân công nhau. Tôt-tô-chan xung phong thái rau và phụ trách món xúp thịt. Một học sinh nam học hơn Tôt-tô-chan hai lớp cũng được phân công thái rau, nhưng cậu ta thái chẳng ra to cũng chẳng ra bé và làm hỏng cả. Cậu ta làm trông thật vất vả, mũi bóng lên vì mồ hôi, Tôt-tô-chan bắt chước mẹ, cắt rất khéo cà, khoai tây, hành, cải cúc vv… mà các em đã mua, thành những miếng vừa miệng. Em cũng tự nguyện đảm nhận làm cả món nộm. Em thái cà và dưa chuột thật mỏng rồi bóp muối; thấy các em khác lớn tuổi hơn nhưng lóng ngóng, em cũng góp ý cách làm. Em thật sự cảm thấy mình cứ như đã thành một người mẹ vậy! Ai ăn món nộm cũng khen ngon. Em chỉ khiêm tốn nói:
- Dạ, tôi cũng chỉ cố gắng xem có làm được không đấy thôi!
Đến khi xem món xúp thịt lợn đã vừa chưa, ai cũng được hỏi ý kiến. Các nhóm cùng reo:
- Úi chà!
- Được!
Và ai nấy đều cười rộ lên. Chim rừng cũng hót ríu rít hòa vào niềm vui chung. Trong lúc đó, từ các bếp mùi thơm đã bay tỏa khắp. Từ trước đến nay, đã có em nào phải nấu nướng hoặc đun lửa củi gì đâu. Các em cứ việc ngồi vào bàn và ăn, thế thôi. Niềm vui sướng được chính mình đun nấu, với tất cả sự lo lắng - và thấy sự thay đổi khác nhau khi gia giảm mắm, muối - là một điều hoàn toàn mới đối với các em.
Dần dần, công việc của các nhóm nấu bếp đã xong. Thầy hiệu trưởng bảo các em dọn dẹp một khoảng đất trên bãi cỏ, để cả lớp có thể ngồi thành vòng tròn.
Trước mỗi nhóm đều có một nồi xúp và một nồi cơm. Nhưng Tôt-tô-chan không đồng ý mang nồi xúp của nhóm em đi, trước khi em phải làm một động tác mà em đã định từ trước. Vừa nhấc cái vung nóng ra, em vừa kêu một cách khá lúng túng:
- Úi chà, nóng quá? - và để các ngón tay của cả hai bàn tay lên thùy tai. Lúc ấy, em mới nói - Bây giờ các bạn có thể mang nồi xúp đi được rồi!
Thế là nồi xúp được trịnh trọng mang ra chỗ các em đang ngồi, ngơ ngác không hiểu việc gì đã xảy ra.
Hình như không ai để ý. Tuy nhiên, Tôt-tô-chan cảm thấy rất bằng lòng.
Ai cũng chỉ chăm chăm nhìn vào bát cơm để trước mặt và những thứ trong bát xúp nóng. Các học sinh đều đói. Nhưng trước hết đấy là bữa cơm các em tự nấu lấy!
Sau khi các em đã hát: "Ăn phải nhai, nhai, nhai cho kỹ" và đã nói: "Em sung sướng được tham gia", rừng lại trở nên yên tĩnh. Chỉ còn nghe tiếng thác nước dổ ào ào.
"Em thật là một cô bé ngoan".
Thầy hiệu trưởng thường nói như vậy, mỗi khi gặp Tôt-tô-chan. Mỗi khi thầy nói vậy, Tôt-tô-chan lại mỉm cười, khẽ nhảy nhảy rồi nói:
- Vâng, em là một cô bé ngoan.
Và em tin như thế.
Thực vậy, Tôt-tô-chan là một cô bé ngoan về nhiều mặt. Em tốt với mọi người, đặc biệt là với các bạn bị tàn tật. Em bảo vệ họ, và nếu các học sinh ở các trường khác nói những câu tệ, em sẽ đánh lại những đứa trêu chọc, thậm chí dù em có bị chúng đánh đau đến phát khóc. Em hết lòng chăm sóc cáe con vật bị thương mà em gặp. Nhưng đồng thời các thầy, cô giáo cũng đều ngạc nhiên về những chuyện lôi thôi em thường gặp phải vì cố gắng thỏa mãn tính tò mò mỗi khi phát hiện ra một điều mới lạ.
Em thường làm những việc như: tết hai bím đuôi sam vểnh ra hai bên, ở phía dưới cánh tay, khi lên tập trung ở phòng họp vào buổi sáng. Một lần, khi đến lượt em quét lớp, em mở cái cửa lật mà đôi mắt tinh của em đã phát hiện ra trên sàn và vơ hết cả rác rưởì xuống cái lỗ đó. Khi ở con tàu thật thì đấy là cửa mở ra để kiểm tra máy móc. Em không thể nào đóng lại được và gây nhiều chuyện rắc rối cho mọi người. Lại có lần ai đó nói với em về các tảng thịt được treo ở móc như thế nào, thế là em đi ra và treo người lơ lửng, móc một cánh tay của mình lên cái xà tập cao nhất. Em treo như thế rất lâu, khi một thầy giáo trông thấy, hỏi em đang làm gì, em nói to:
- Hôm nay, em là một tảng thịt!
Rồi đúng lúc đó, em tuột tay, ngã mạnh đến nỗi khó thở và cả ngày hôm đó em không nói được. Và đương nhiên, có cả cái lần em nhảy vào hố phân.
Em luôn luôn làm những việc như vậy và bị đau, nhưng thầy hiệu trưởng không bao giờ mời bố, mẹ em đến. Đối với các em khác cũng như thế. Bao giờ thầy hiệu trưởng cũng trực tiếp giải quyết vấn đề với từng em. Cũng như ông đã nghe Tôt-tô-chan trong bốn tiếng đồng hồ hôm đầu tiên em đến trường, ông luôn luôn lắng nghe một em học sinh kể về một việc bất ngờ đã xảy ra. Thậm chí ông nghe cả những lý do bào chữa của các em. Và nếu có em học sinh nào đã làm một điều gì thật xấu và sau đó nhận ra sai lầm của mình, thầy hiệu trưởng lúc nào cũng bảo: "Bây giờ thì em hãy xin lỗi đi".
Về trường hợp của Tôt-tô-chan, những thắc mắc, lo âu của các bậc cha mẹ học sinh, và của các thầy, các cô giáo khác, chắc chắn cũng đã đến tai thầy hiệu trưởng. Vì thế cho nên, mỗi khi có dịp, ông thường nói với Tôt-tô-chan:
- Em thật là một cô bé ngoan.
Nghe thấy ông nói câu ấy, một người lớn sẽ nhận ra được ngay ý nghĩa của việc ông nhấn mạnh hai tiếng "thật là".
Điều mà chắc thầy hiệu trưởng muốn Tôt-tô-chan hiểu là như thế này: "Nhiều người có thể nghĩ em không phải là một cô bé ngoan về nhiều mặt, nhưng tính nết thật của em không phải là xấu. Tính tình của em có nhiều điểm tốt, thầy rất biết điều ấy". Chao ôi, cũng phải bao nhiêu năm, Tôt-tô-chan mới nhận ra điều thật sự thầy muốn nói với mình. Tuy nhiên, lúc ấy dù em không nắm được hết cái ý thật của ông, thầy hiệu trưởng chắc chắn đã tạo được một niềm vui rất sâu sắc trong câu nói: "Em thật là một cô bé ngoan!".
Lời nói của ông cứ vang mãi trong tâm hồn em, thậm chí ngay khi em làm một việc gì đó tự do, phóng túng.
Và rất nhiều lần, em tự nhủ: "Trời ơi!" khi em suy ngẫm về một việc gì đó mà em đã làm.
Cả thời kỳ em ở trường Tô-mô-e, ông Kô-ba-y-a-si cứ nhắc đi nhắc lại cái câu nói quan trọng mà chắc hẳn đã quyết định hướng đi của toàn bộ cuộc đời em:
- Tôt-tô-chan, em thật là một cô bé ngoan.
Tôt-tô-chan buồn lắm.
Bấy giờ, em học lớp ba và rất mến Tai-chan. Cậu ta thông minh lại giỏi môn vật lý. Cậu ta học tiếng Anh, chính cậu đã dạy em "con cáo" tiếng Anh là gì.
Cậu ta hỏi:
- Tôt-tô-chan, bạn có biết "con cáo" tiếng Anh là gì không? Là "fox" (phốc-xơ).
- Fox!
Suốt cả ngày hôm ấy, Tôt-tô-chan rất thích cái âm của từ kia. Sau đó, việc đầu tiên em làm khi đến cái lớp - học - trong - toa - tàu là gọt thật đẹp tất cả những cây bút chì trong hộp bút của Tai-chan bằng con dao díp của mình. Em chẳng quan tâm gì đến bút của mình, mà em vừa lấy răng cắn mạnh.
Vậy mà Tai-chan đã nói năng thô lỗ với em. Việc ấy xảy ra vào lúc ăn cơm trưa, khi Tôt-tô-chan đang nhảy chân sáo phía sau phòng họp gần chỗ cái hố tiêu bất hảo.
- Tôt-tô-chan, - giọng Tai-chan nghe như cáu giận và em dừng lại, ngạc nhiên. Ngừng một giây để lấy hơi, Tai-chan nói - Lớn lên, tớ sẽ không lấy cậu, dù cho cậu có van nài tớ đến thế nào đi nữa.
Nói xong, cậu ta đi thẳng, mắt nhìn xuống đất.
Tôt-tô-chan cứ đứng ngớ ra, nhìn cho dến khi cậu ta và cái đầu to của cậu khuất hẳn. Cái đầu đầy trí thông minh mà em rất khâm phục. Cái đầu trông lớn hơn nhiều so với th.ân thể và các học sinh thường gọi cậu ta là "phân số có tử số lớn hơn mẫu số".
Tôt-tô-chan cho hai tay vào túi, suy nghĩ. Em không nhớ mình đã làm gì để cậu ta phật ý. Chán quá! Em nói ch.uyện ấy với cô bạn cùng lớp, Mi-y-ô-chan. Sau khi nghe, Mi-y-ô-chan nói một cách chắc chắn:
- Đúng rồi còn gì nữa! Tại vì hôm nay bạn đã quật Tai-chan lăn quay trong cuộc thi vật "sumo". Cái kiểu cậu ta lao ra khỏi vũ đài cũng chẳng có gì là lạ vì đầu cậu ta nặng thế cơ mà. Hình như cậu ta còn cáu với bạn lắm đấy?
Tôt-tô-chan hối hận lắm. Ấy, sự thể là như vậy đấy.
Không biết cái quái quỷ gì đã xui khiến em đánh bại cậu con trai mà em quý mến đến mức ngày nào cũng gọt bút chì cho cậu ta? Nhưng bây giờ thì muộn mất rồi. Em không thể là cô dâu với cậu ta nữa rồi.
Tôt-tô-chan quyết định: "Dù sao mình vẫn tiếp tục gọt bút chì cho cậu ta. Mình yêu cậu ấy".
Ngôi trường cũ đổ nát
Có tiếng ê-a, ề-à một lối điệp khúc đều đều - đó là điều rất phổ biến đối với học sinh tiểu học. Ở trường cũ các em vẫn hát ê a như thế. Sau giờ học, khi ra về, các em thường ra khỏi cổng, nhìn lại trường và hát: Trường A-ka-mat-su là một ngôi trường cũ đổ nát,
Nhưng bên trong, là một trường học tuyệt vời!
Khi học sinh trường khác tình cờ đi qua, các em này thường chỉ vào trường A-ka-mát-su và hát: Trường A-ka-mát-su là một ngôi trường tuyệt vời,
Nhưng bên trong là một trường cũ đổ nát!
Và sau đó là những tiếng la hét inh ỏi để chấm dứt bài hát: ở câu thứ nhất, một ngôi trường tồi tàn hay đẹp đẽ còn phụ thuộc vào ngôi trường ấy cũ hay mới.
Phần quan trọng của bài hát là câu thứ hai. Phần này nói nội dung bên trong của ngôi trường. Nếu câu một có nói là trường của bạn bề ngoài trông cũ nát cũng không sao hết. Chính cái nội dung bên trong của nó mới là quan trọng. Bao giờ ít nhất cũng là năm hay sáu học sinh cùng hát ê a với nhau.
Một buổi chiều, sau khi tan học, các học sinh trường Tô-mô-e đang chơi đùa như thường lệ. Các em có thể nô đùa thoải mái cho đến khi chuông báo lần cuối là các em phải rời sân trường. Thầy hiệu trưỏng nghĩ rằng để cho các em có thời gian tự do nô đùa thoải mái là rất quan trọng nên giờ ra chơi lâu hơn ở các trường tiểu học khác. Hôm ấy, một số học sinh đang chơi bóng, một số chơi trên xà kép hay trong thùng cát, quần, áo, mặt mày nhem nhuốe bẩn thỉu, một số chăm sóc các luống hoa, một số các em gái lớn ngồi trên các bậc cầu thang, nói chuyện; một số trèo cây Các em đùa vui, chuyện trò thoải mái. Có một số ít em, như Tai-chan, còn ở lại trong lớp làm nốt một số thí nghiệm vật lý và đun sôi các bình, làm thí nghiệm trong các ống nghiệm. Cũng có em đọc sách trong thư viện và A-ma-đê-ra thích súc vật đang ngắm kỹ một con mèo lạc mà cậu ta bắt được, để nó nằm ngửa ra, xem bên trong tai của nó ra sao. Các em vui chơi, mỗi em một kiểu theo ý thích của mình.
Bỗng nhiên, phía ngoài trường có tiếng hát to: Trường Tô-mô-e là một trường cũ đổ nát!
Cả bên trong nữa, cũng là một trường cũ đổ nát!
Tôt-tô-chan nghĩ: "Thật là khủng khiếp". Tình cờ em lại đứng ngay ở cổng trường. Mà, thực ra đấy cũng không phải cái cổng, vì có những lá cây mọc ra từ những cái cột. Nhưng dù sao, em cũng đã nghe rất rõ.
Thế này thì quá lắm. Chúng nó lại bảo trường của các em rệu rã đổ nát cả trong lẫn ngoài mới ghê chứ! Em giận sôi lên. Các em khác cũng thế, và ùa chạy ra phía cong.
- Trường cũ đổ nát? - các học sinh nam của trường kia lại nhắc lại rồi chạy đi, la hét om sòm.
Tôt-tô-chan ức quá chạy đuổi theo bọn con trai. Chỉ có một mình em. Nhưng bọn kia chạy rất nhanh vào một phố bên rồi mất hút. Tôt-tô-chan quay về trường, rất chán nản. Vừa đi, em vừa hát: - Trường Tô-mô-e là một trường tuyệt vời.
Đi thêm vài bước nữa, em hát thêm: - Một trường tuyệt vời, cả trong lẫn ngoài!
Em thích câu đó và em cảm thấy vui hơn. Vì thế khi trở về, em giả vờ như mình là một học sinh trường khác rồi nói thật to qua hàng rào, để mọi người có thể nghe thấy: - Trường Tô-mô-e là một trường tuyệt vời!Một trường tuyệt vời, cả trong lẫn ngoài!
Lúc đầu, các học sinh chơi ở sân không hiểu là ai. Khi biết là Tôt-tô-chan, thì các em chạy ùa ra đường và cùng nhau tay khoác tay, vừa đi dọc theo các lối xung quanh trường vừa hát. Trái tim các em hòa nhịp đều hơn giọng hát, mặc dù lúc ấy các em chưa nhận thức được điều này. Càng đi xung quanh trường, các em càng thấm nhuần thêm tinh thần ấy: - Trường Tô-mô-e là một trường tuyệt vời!
Một trường tuyệt vời, cả trong lẫn ngoài!
Đương nhiên, các em không biết là lời hát đã làm thầy hiệu trưởng sung sướng biết nhường nào, khi ông ngồi trong phòng làm việc và lắng tai nghe…
Hẳn phải là như vậy với bất cứ một nhà giáo dục nào, nhưng đặc biệt là đối với những ai thật sự nghĩ về trẻ em thì việc quản lý một nhà trường phải là một loạt các suy tư trăn trở hàng ngày. Đối với một trường như Tô-mô-e lại càng là như vậy vì ở đấy mọi điều kiện đều không bình thường. Nhà trường không thể nào tránh khỏi sự chê trách của những người đã quen với một hệ thống giáo dục có truyền thống hơn.
Trong những điều kiện như vậy, bài hát của các em là món quà quý báu nhất dành cho thầy hiệu trưởng. Trường Tô-mô-e là một trường tuyệt vời!
Một trường tuyệt vời, cả trong lẫn ngoài!
Hôm ấy, hồi chuông cuối cùng báo tan buổi học nổi lên chậm hơn thường lệ.
Một hôm, vào lúc nghỉ ăn cơm trưa, sau khi các học sinh ăn xong, Tôt-tô-chan đang nhảy lò cò qua phòng họp thì gặp thầy hiệu trưởng. Kể cũng hơi kỳ lạ khi nói là em gặp thầy vì thầy ở chỗ các em suốt buổi ăn trưa, nhưng nói gặp thầy vì thầy đi ngược chiều với em.
Thầy hiệu trưởng nói:
- Ồ, em đấy à? Thầy muốn hỏi em một điều.
- Thưa thầy, điều gì thế ạ? - Tôt-tô-chan hỏi lại, rất mừng là có thể giúp ích được cho thầy.
- Em mua cái dải băng kia ở đâu? - Thầy vừa hỏi vừa nhìn cái nơ hoa trên mái tóc em.
Những lời nói đó làm nét mặt Tôt-tô-chan rạng rỡ hơn bao giờ hết. Em đã cài cái nơ đó từ ngày hôm trước. Em đã tự tìm thấy nó đấy. Em đến gần để thầy hiệu trưởng có thể trông rõ cái dải băng hơn.
Em nói một cách tự hào:
- Thưa thầy, cái nơ ấy ở trên bộ đồng phục học sinh cũ của cô em. Em nhận thấy nó khi cô em cất bộ áo vào trong ngăn kéo và cô em đã cho em. Cô em nói em tinh mắt lắm.
- À ra vậy, - thầy hiệu trưởng nói, đầy tư lự.
Tôt-tô-chan rất tự hào về dải băng đó. Em kể với thầy là đã đến thăm cô và may thấy cô đang phơi quần áo. Trong đó có cái váy xếp nếp, màu mận chín, dài, cỡ cô mặc khi còn là học sinh. Khi cô cất đi, Tôt-tô-chan trông thấy có cái gì đèm đẹp trên đó.
- Cái gì kia cô?
Nghe Tôt-tô-chan hỏi, eô dừng lại. Cái đẹp đẹp đó hóa ra là cái dải bặng đính ở phía sau chỗ thắt lưng.
Cô giải thích:
- Đính như vậy để trông đằng sau cho đẹp. Dạo ấy, ai cũng muốn tự móc một dải đăng ten hay một dải băng lớn tết thành một cái nơ to.
Người cô nhận thấy Tôt-tô-chan vừa nghe, vừa vuốt ve cái nơ đó một cách thèm muốn, nên nói:
- Cô cho cháu cái nơ đấy. Cô chẳng dùng nó nữa đâu!
Cô lấy kéo, cắt những sợi chỉ đính cái nơ vào váy và đưa nó cho Tôt-tô-chan. Thế là em có cái nơ. Mà cái nơ đẹp thật. Nơ to và bằng lụa tốt, lại có cái đóa hoa hồng và các kiểu trang trí kết vào đó. Khi tết lại, nó to và cứng thành một cái nơ lớn bằng đầu Tôt-tô-chan. Cô nói đây là lụa ngoại.
Trong khi nói, Tôt-tô-chan thỉnh thoảng lại khẽ lắc đầu để thầy hiệu trưởng nghe thấy tiếng xoàn xoạt của cái nơ. Nghe hết chuyện em kể, thầy nhìn cái nơ, vẻ hơi buồn buồn.
Ông nói:
- À ra là như vậy. Hôm qua Mi-y-ô-chan nói là muốn có một cái nơ như của em; thầy đã đi khắp cả các hiệu bán dải băng ở Gi-y-u-gao-ka mà không hiệu nào có cả. À ra là như vậy. Nó là hàng ngoại nhỉ?
Khuôn mặt của ông bây giờ đúng là một người cha ưu phiền vì bị con gái quấy nhiễu chứ không phải là của một ông hiệu trưởng.
- Này Tôt-tô-chan, giá em đừng cài cái nơ này khi đi học thầy sẽ cám ơn em lắm. Em xem đấy, Mi-y-ô-chan cứ làm rầy thầy nhiều quá. Em thấy có được không?
Tôt-tô-chan đứng khoanh tay suy nghĩ. Rồi em trả lời rất nhanh:
- Thưa thầy, được ạ. Em sẽ không cài nơ này khi đi học nữa.
Thầy hiệu trưởng nói:
- Cám ơn em!
Tôt-tô-chan cũng hơi buồn, nhưng nghĩ đến chuyện thầy hiệu trưởng cứ phải suy nghĩ, ưu tư, em đã đồng ý. Một lý do nữa là khi tưởng tượng một người lớn - thầy hiệu trưởng đáng kính của em - lại cứ phải đi tìm gần tìm xa khắp các cửa hiệu bán dải băng, em thấy thương thương thế nào ấy. Đấy, ở trường Tô-mô-e cách ăn ở với nhau là như vậy đấy!
Sáng hôm sau, lúc mẹ vào phòng Tôt-tô-chan để quét tước sau khi em đã đi học, bà thấy dải băng được buộc quanh cổ con gấu bông mà Tôt-tô-chan rất thích.
Bà cứ thắc mắc tại sao bỗng nhiên em lại không cài cải nơ em sướng rơn khi có được nó. Bà cảm thấy con gấu bông màu ghi xám như hơi ngường ngượng vì bỗng nhiên lại được trang sức đẹp đến như vậy.
Đi thăm thương binh
Đây là lần đầu tiên, Tôt-tô-chan đến thăm một bệnh viện thương binh. Em đi cùng khoảng ba mươi học sinh tiểu học ở các trường khác nhau mà em không quen biết. Đây là một phần của kế hoạch được tổ chức trong cả nước. Thường thường mỗi trường được cử hai hay ba học sinh, nhưng những trường nhỏ như trường Tô-mô-e chỉ cử một và cả nhóm được đặt dưới sự chỉ đạo của một giáo viên dạy ở những trường đó. Thế là Tôt-tô-chan đại diện cho trường Tô-mô-e.
Phụ trách là một cô giáo người mảnh khảnh, đeo kính. Cô dẫn các em vào một buồng bệnh có chừng mười lăm thương binh mặc pi-gia-ma trắng, người nằm, người đi đi lại lại. Trước khi đến, Tôt-tô-chan vẫn thắc mắc không biết các thương binh trông như thế nào, nhưng gặp họ, thấy ai nấy đều mỉm cười, lại vẫy vẫy tay và xem ra vui vẻ, em nhẹ nhõm cả người, mặc dù một vài người còn bị băng quấn kín đầu.
Cô giáo tập trung tất cả học sinh ở giữa buồng bệnh và phát biểu với các thương binh:
- Chúng tôi đến thăm các anh, - cô nói và các học sinh cúi đầu chào. - Vì hôm nay là ngày 5 tháng 5 -Ngày Thiếu nhi - chúng tôi xin hát bài "Cờ đuôi nheo cá chép", - cô giao hai cánh tay lên như một nhạc trưởng và nói với các em. - Nào, các em sẵn sàng chưa? Ba, bốn, - rồi bắt đầu đánh nhịp.
Học sinh tuy không quen biết nhau nhưng toàn nhóm đều hát hết mình: Trên hằng hà sa số các mái nhà.
Trên biển…
Tôt-tô-chan không biết bài hát này vì ở trường Tô-mô-e các thầy không dạy. Em ngồi ở mép gi.ường của một thương binh có bộ mặt hiền hậu đang chăm chú nghe các em hát, trông có vẻ ngường ngượng. Khi bài hát chấm dứt, cô giáo dõng dạc tuyên bố.
- Bây giờ chúng tôi sẽ hát bài "Ngày hội Búp bê".
Các em hát rất hay. Tất cả, trừ Tôt-tô-chan. - Nào chúng ta hãy thắp đèn lên
Thắp từng chiếc một…
Tôt-tô-chan đành cứ ngồi im.
Khi các em dã hát xong, ai nấy đều vỗ tay. Cô giáo mỉm cười và nói:
- Bây giờ, chúng ta hát bài "Con ngựa con và con ngựa mẹ" nhé? Nào tất cả. Ba, bốn… - và cô lại bắt nhịp.
Tôt-tô-chan cũng không biết bài này. Khi các học sinh đã hát xong, người thương binh ở gi.ường Tôt-tô-chan đang ngồi bỗng xoa đầu em và hỏi:
- Sao cháu không hát?
Tôt-tô-chan cảm thấy có lỗi quá. Em đã đến thăm thương binh mà thậm chí không hát cho họ nghe một bài nào. Nghĩ thế, em đứng dậy, đứng ra xa gi.ường một chút, và nói một cách bạo dạn:
- Bây giờ cháu xin hát một bài cháu biết.
Đây là một tiết mục không nằm trong chương trình.
Cô giáo liền hỏi:
- Em sẽ hát bài gì?
Nhưng Tôt-tô-chan đã lấy hơi và bắt đầu hát. Cô giáo đành phải đợi.
Vì em đại diện cho trường Tô-mô-e, em nghĩ nên hát bài mà nhiều người biết nhất của trường. Thế là sau khi lấy hơi, em hát: Ăn phải nhai,
Nhai, nhai, nhai cho kỹ…Một vài học sinh cười. Một vài em khác hỏi người bên cạnh:
- Bài gì đấy nhỉ? Bài gì đấy nhỉ?
Cô giáo bắt đầu đánh nhịp, nhưng không biết thật sự là nhịp gì, nên cứ giơ tay đưa đi đưa lại, Tôt-tô-chan hơi luống cuống, nhưng em hát hết sức mình: Nhai kỹ, nhai kỹ, nhai kỹ, nhai kỹ
Cơm, cá, thịt…!
Hát xong, Tôt-tô-chan cúi đầu chào. Khi ngẩng đầu lên, em ngạc nhiên thấy khuôn mặt chú thương binh đầm đìa nước mắt. Em nghĩ rằng mình đã làm một việc gì sai trái. Nhưng chú thương binh trông già hơn bố một chút, lại xoa đầu em và nói:
- Cám ơn em! Cám ơn em!
Chú thương binh vẫn xoa đầu em và khóc. Cô giáo liền nói một cách hân hoan, cố gắng làm cho chú vui:
- Bây giờ, chúng ta sẽ đọc thư viết cho các chú thương binh.
Các học sinh lần lượt đọc to các bức thư, Tôt-tô-chan ngẩng nhìn chú thương binh. Mũi và mắt chú đỏ hoe, nhưng chú cười. Tôt-tô-chan cười lại và em nghĩ:
"Mình rất vui, chú thương binh đã cười".
Điều gì đã làm chú khóc, chỉ có chú mới hiểu. Có thể chú có một con gái nhỏ như Tôt-tô-chan. Hoặc có thể chú cảm thấy vì sự cố gắng hát hay hết sức mình của em. Hay cũng có thể do những điều tai nghe mắt thấy ở mặt trận, chú biết là cảnh đói rét chẳng còn xa mấy, và cứ nghĩ về chuyện em bé gái này đang hát bài: "Nhai cho kỹ" nhưng chẳng bao lâu nữa sẽ chẳng còn gì để mà nhai, điều ấy cũng có thể làm chú rất buồn. Lại cũng có thể chú thương binh kia đã thấy trước rằng chẳng bao lâu nữa những sự kiện khủng khiếp nào đó sẽ nhận chìm ngay chính những cháu bé này.
Các học sinh đang đọc những bức thư của mình, có lẽ đã không nhận ra điều đó, nhưng cuộc chiến tranh Thái Bình Dương vẫn đang được ráo riết tiến hành.
Đưa chiếc vé tàu buộc vào dây đeo quanh cổ cho người soát vé - mà em rất quen - Tôt-tô-chan đi ra cửa và ra khỏi ga Gi-y-u-gao-ka.
Em thấy một điều rất hay. Một thanh niên đang ngồi xếp chân vòng tròn trên một cái chiếu sau một đống rất to trông như những mảnh vỏ cây. Năm, sáu người đang đứng xung quanh xem anh ta. Tôt-tô-chan quyết định cũng đứng lại xem, vì anh ta đang nói:
- Xin các vị nhìn tôi cho kỹ, xin các vị nhìn tôi cho kỹ, - khi anh ta trông thấy Tôt-tô-chan, anh ta nói. - Điều quan trọng nhất đối với ta là sức khỏe. Mỗi buổi sáng, ta muốn biết mình khỏe hay không, cái vỏ cây này sẽ giúp ta. Sáng dậy, ta chỉ cần nhai một ít vỏ cây này. Nếu thấy đắng, thế là ta không được khỏe. Nếu không đắng thế là ta khỏe, ta không ốm. Cái vỏ cây này nó cho ta biết khỏe hay ốm, giá chỉ có hai mươi xu! Xin mời ông kia thử một chút.
Anh ta đưa miếng vỏ cây cho một người đàn ông gầy gò ông này rụt rè nhấm nhấm bằng răng cửa rồi hơi nghiêng nghiêng đầu nhìn miếng vỏ cây.
- Hình như hơi… hơi… đăng đắng…
Người thanh niên đứng dậy kêu lên:
- Thưa ông, nhất định là ông mắc một bệnh gì rồi. Ông phải cẩn thận. Nhưng không ngại, nó chưa đến nỗi trầm trọng. Ông nói nó mới chỉ hơi đăng đắng. Nào bây giờ mời bà, nhấm thử một chút xem nào.
Một bà có cái làn to đi chợ cầm một miếng vỏ to hơn và nhai thật mạnh. Bà ta nói một cách vui vẻ:
- Ờ, nó chẳng đắng tí nào!
Người thanh niên nói:
- Xin chúc mừng bà. Bà rất khỏe mạnh! - rồi anh ta cất giọng. - Nào, hai mươi xu đây? Hai mươi xu đây?
Chỉ hết có thế mà sáng nào ta cũng biết là mình khỏe hay yếu. Món hời! Món hời đây!
Tôt-tô-chan cũng muốn cắn thử một tí cái vỏ cây màu xám xám ấy, nhưng em thẹn quá không dám hỏi.
Em nói:
- Thế lúc tan học, anh còn ở đây không? - Còn chứ, - người thanh niên vừa nói vừa nhìn cô bé học sinh.
Tôt-tô-chan chạy vụt đi, cái cặp sách đập phành phạch vào lưng em. Em không muốn chậm vì em phải làm một việc trước khi lớp học bắt đầu. Em phải hỏi các bạn một điều ngay khi em đến lớp:
- Ai có thể cho mình vay hai mươi xu không?
Nhưng không ai có hai mươi xu cả. Một túi kẹo ca-ra-men dài chỉ có mười xu. Thật ra cũng không quá nhiều, vậy mà không ai có.
Mi-y-ô-chan hỏi:
- Để tớ hỏi bố mẹ tớ nhé?
Vào những lúc như thế này, may mắn Mi-y-ô-chan lại là con gái thầy hiệu trưởng. Nhà Mi-y-ô-chan gần ngay phòng họp tức là mẹ em cũng ở ngay trong trường.
Em nói với Tôt-tô-chan lúc ăn cơm trưa:
- Bố nói sẽ cho bạn vay nhưng bố muốn biết là để làm gì.
Tôt-tô-chan đi lên văn phòng.
Thầy hiệu trưởng vừa bỏ kính ra vừa nói:
- Em cần vay hai mươi xu để làm gì?
- Thưa thầy, em muốn mua một miếng vỏ cây có thể cho ta biết là khỏe hay yếu, - em trả lời ngay.
Câu trả lời gợi tính hiếu kỳ của thầy hiệu trưởng:
- Họ bán cái ấy, ở đâu?
Em vội vàng trả lời:
- Ở trước cửa ga.
- Thôi được, nếu em thích thì cứ mua một miếng. Nhưng phải nhấm thử một tí nhé!
Ông lấy ví ra khỏi túi áo vét-tông và để hai mươi xu vào lòng bàn tay Tôt-tô-chan.
Tôt-tô-chan nói:
- Em rất cảm ơn thầy. Em sẽ xin tiền mẹ em và trả lại thầy. Mẹ vẫn cho em tiền để mua sách. Nhưng nếu em muốn mua một cái gì khác, em phải hỏi trước. Vỏ cây đoán sức khỏe thì ai cũng cần nên em chắc mẹ em sẽ bằng lòng.
Khi tan học, Tôt-tô-chan nắm chặt hai mươi xu trong tay chạy vội đến nhà ga, anh thanh niên vẫn ở đó, rao to món hàng của mình. Khi trông thấy hai mươi xu trong tay Tôt-tô-chan, anh ta cười rạng rỡ:
- Em ngoan lắm? Nhất định bố mẹ sẽ bằng lòng.
Tôt-tô-chan nói:
- Cả Rốc-ky nữa.
- Rốc-ky là ai? - anh ta hỏi và chọn ra một miếng vỏ cho Tôt-tô-chan.
- Nó là con chó béc-giê Đức của gia đình.
Anh ta dừng lại, nghĩ một tí rồi nói tiếp:
- À chó à, ừ, với chó nó cũng công hiệu đấy. Nếu đắng, nó sẽ không thích và như thế là nó ốm đấy!
Anh thanh niên chọn ra một miếng vỏ cây rộng khoảng hai phân, dài khoảng mười hai, mười ba phân.
- Đây cứ mỗi sáng em nhấm một tí, nếu thấy đắng thì là em ốm đấy. Nếu không, tức là em khỏe như vâm.
Tôt-tô-chan về nhà, cẩn thận mang miếng vỏ cây quý báu gói trong giấy báo. Việc đầu tiên khi về đến nhà là cắn thử một tí. Vỏ cây khô và nháp nhưng không đắng. Thực tế, nó chẳng có mùi vị gì cả.
- Hoan hô! Con rất khỏe.
Mẹ vừa nói vừa cười:
- Thì con khỏe chứ sao. Có việc gì thế con?
Tôt-tô-chan giải thích. Mẹ cũng nhấm thử một tí vỏ cây - Nó không đắng.
- Thế là mẹ cũng khỏe!
Rồi Tôt-tô-chan ra chỗ con Rốc-ky, giơ giơ cái vỏ cây vào mồm nó. Lúc đầu, nó hít hít, sau, nó liếm.
Tôt-tô-chan nói:
- Mày phải cắn nó kia, rồi mới biết mày khỏe hay ốm.
Nhưng con Rốc-ky không cắn. Nó lấy chân gãi gãi phía sau tai, Tôt-tô-chan để cái vỏ cây sát hơn vào mõm nó.
- Nào, cắn thử xem nào. Nếu mày không khỏe thì thật khổ quá.
Miễn cưỡng, con Rốc-ky cắn một miếng vỏ ở ngoài rìa. Rồi nó lại hít hít, nhưng nó không có vẻ gì là không thích cả. Nó chỉ ngáp to.
- Hoan hô! Con Rốc-ky cũng khỏe!
Sáng hôm sau, mẹ cho Tôt-tô-chan hai mươi xu. Em đi thẳng đến phòng thầy hiệu trưởng và đưa ra cái vỏ.
Thầy hiệu trưởng nhìn một lúc như muốn nói: "Cái gì đấy? " Thế rồi ông trông thấy hai mươi xu Tôt-tô-chan nắm cẩn thận trong tay và ông nhớ ra.
Tôt-tô-chan nói:
- Thầy nhấm thử đi. Nếu đắng là thầy ốm đấy?
Thầy hiệu trưởng nhấm một tí. Sau đó ông xoay xoay cái vỏ cây, ngắm nghía một cách kỹ càng.
- Nó có đắng không ạ? - với vẻ lo âu, Tôt-tô-chan hỏi và nhìn vào khuôn mặt thầy hiệu trưởng.
- Nó chẳng có mùi vị gì cả, - Ông nói, trả lại Tôt-tô-chan miếng vỏ cây - Thầy khỏe, cảm ơn em.
- Hoan hô, thầy hiệu trưởng khỏe, em rất mừng.
Hôm ấy Tôt-tô-chan mời mọi người trong trường nhấm một tí vỏ cây, không một học sinh nào thấy đắng cả, như thế nghĩa là ai cũng khỏe mạnh. Tôt-tô-chan phấn khởi lắm.
Tất cả học sinh đi đến thầy hiệu trưởng và nói là các em đều khỏe mạnh, và đối với từng em một, thầy đều trả lời:
- Thế thì tốt quá!
Thầy hiệu trưởng hẳn phải biết ngay từ đầu. Ông sinh ra và lớn lên ở miền trung đất nước, huyện Gum-ma, cạnh con sông mà đứng từ đấy bạn có thể nhìn thấy núi Ha-ri-ma. Hẳn ông biết là vỏ cây ấy không đắng, dù là ai nhấm nó.
Nhưng thầy hiệu trưởng nghĩ rằng cứ nên để cho Tôt-tô-chan mừng là em thấy mọi người đều khỏe mạnh. Ông mừng là Tôt-tô-chan đã được giáo dục để trở nên người lo lắng đối với ai nói là vỏ cây ấy đắng.
Thậm chí Tôt-tô-chan còn ấn cả vỏ cây vào mồm một con chó lạc đường đi gần trường, suýt nữa bị chó cắn, nhưng em không sợ.
Em quát con chó:
- Nào, cắn đi, mày sẽ biết mày khỏe hay ốm. Nếu mày khỏe, thế là tốt.
Thế là em cố làm cho con chó lạ đó cắn một miếng vỏ. Nhảy lò cò xung quanh con chó, em reo:
- Hay lắm, mày cũng khỏe!
Con chó cúi đầu xuống như thể cám ơn rồi chạy biến đi.
Đúng như thầy hiệu trưởng đã đoán, người bán vỏ cây không bao giờ còn thò mặt đến Gi-y-u-gao-ka nữa.
Sáng sáng trước khi đi học, Tôt-tô-chan lấy miếng vỏ cây quý báu đó ở trong ngăn kéo ra - trông nó bây giờ cứ như đã bị một con hải ly to lớn gậm nhấm - và cắn một tí rồi vừa reo vừa đi ra khỏi nhà: "Tôi khỏe mạnh".
Và may mắn thay, Tôt-tô-chan rất khỏe mạnh.
Em bé nói tiếng Anh
Có một học sinh mới đến trường Tô-mô-e. Là học sinh tiểu học thì cậu ta cao lớn quá. Tôt-tô-chan thấy cậu ta giống như một học sinh lớp bảy. Quần áo cậu ta mặc ctĩng khác, cứ như là quần áo người lớn.
Sáng hôm ấy, thầy hiệu trưởng giới thiệu cậu học sinh mới ở sân trường.
- Đây là Mi-y-a-gia-ki. Em sinh ra và lớn lên ở Mỹ, nên không nói thạo tiếng Nhật. Vì thế em đã đến trường Tô-mô-e, ở đây, em sẽ kết bạn dễ dàng hơn và học tập cũng thoải mái hơn. Bây giờ em ấy là bạn của các em. Chúng ta xếp em ấy vào lớp nào? Hay là vào lớp năm cùng với Ta-chan và các bạn khác? Các em thấy thế nào?
- Thế thì hay quá, - Ta-chan, rất giỏi vẽ, nói bằng một giọng kẻ cả.
Thầy hiệu trưởng cười và nói tiếp:
- Thầy nói là bạn ấy không thạo tiếng Nhật, nhưng rất giỏi tiếng Anh. Đề nghị bạn ấy dạy các em một ít tiếng Anh. Bạn ấy chưa quen với sinh hoạt ở Nhật, do đó các em sẽ giúp bạn ấy, có phải không nào? Và hỏi bạn ấy về sinh hoạt ở Mỹ. Bạn ấy sẽ kể cho các em nghe nhiều chuyện hay. Thôi, bây giờ thầy để bạn ấy ở lại dây với các em nhé!
Mi-y-a-gia-ki cúi chào các bạn cùng lớp, bạn nào người cũng nhỏ nhắn hơn cậu ta. Và tất cả các học sinh, chứ không phải chỉ có các học sinh trong lớp của Ta-chan, đều cúi đầu chào lại.
Đến giờ ăn trưa, Mi-y-a-gia-ki đi sang nhà thầy hiệu trưởng, các bạn khác cũng đi cùng với cậu ta. Và cứ thế cậu ấy đi cả giày vào nhà thầy. Tất cả học sinh đều quát lên:
- Cậu phải bỏ giày ra chứ!
Mi-y-a-gia-ki hình như ngạc nhiên:
- Chết, xin lỗi, - cậu ta vừa nói vừa bỏ giày ra.
Các học sinh bắt đầu góp ý với cậu ta, tất cả cùng nói một lúc:
- Vào phòng sàn có trải thảm và phòng họp, bạn phải cởi giày. Còn vào lớp học và thư viện, bạn có thể đi giày. Đến đền Ku-hon-but-su thì bạn có thể đi giày khi ở ngoài sân nhưng vào trong đền phải cởi giày.
Biết sự khác nhau giữa sinh hoạt ở Nhật và nước ngoài là rất lý thú.
Hôm sau, Mi-y-a-gia-ki mang đến trường một quyển sách tranh to của nước Anh. Các học sinh xúm quanh cậu ta vào lúc ăn trưa dể xem. Ai cũng ngạc nhiên. Chưa bao giờ họ thấy một quyển sách tranh đẹp như thế. Những sách tranh các em đã biết chỉ in màu đỏ tươi, xanh lá cây và vàng nhưng quyển sách này lại có cả màu da người hồng nhạt. Còn màu xanh thì có nhiều sắc độ thật diễm lệ, trộn với màu trắng và xám, thành những màu không thể tìm thấy ở phấn màu và bút chì màu. Có rất nhiều màu ngoài hai mươi bốn màu tiêu chuẩn của hộp bút chì màu, thậm chí hộp bút chì đặc biệt bốn mươi tám màu của Ta-chan cũng không có. Còn về tranh thì bức đầu tiên là một con chó kéo một em bé sơ sinh bằng chính cái tã của bé. Điều gây ấn tượng là em bé trông không như vẽ mà da dẻ lại hồng hào, mịn màng như em bé thật.
Chưa bao giờ, các em thấy một quyển sách tranh to đến thế và in trên giấy bóng, dày và đẹp đến như thế.
Vẫn với tác phong dễ gần và chan hòa của mình Tôt-tô-chan đứng thật gần Mi-y-a-gia-ki và quyển sách tranh.
Mi-y-a-gia-ki đọc phần viết bằng tiếng Anh cho các bạn. Tiếng Anh đọc nghe thánh thót nhẹ nhàng ai nghe cũng thích. Rồi Mi-y-a-gia-ki lại bắt đầu vật lộn với tiếng Nhật..
Rõ ràng là Mi-y-a-gia-ki đã đem một cái gì đó mới và khác lạ đến trường học.
Cậu ta bắt đầu học.
- A-ka-chan là em bé.
Cả nhóm nhắc lại theo cậu ta:
- A-ka-chan là em bé.
Sau đó, Mi-y-a-gia-ki nói:
- Ut-su KU-si là đẹp, nhấn mạnh âm "KU" và bỏ âm cuối "i".
Các bạn khác nhắc lại:
- Ut-su-ku-SHII là đẹp.
Lúc ấy Mi-y-a-gia-ki nhận ra rằng mình phát âm tiếng Nhật sai:
- Đọc là Ut-su-ku-SHII. Đúng không?
Mi-y-a-gia-ki và các học sinh chẳng bao lâu đã quen thân nhau. Ngày nào, cậu ta cũng mang sách mới đến Tô-mô-e và đọc cho các bạn nghe vào lúc ăn trưa.
Cứ như thế Mi-y-a-gia-ki đã trở thành giáo viên phụ đạo tiếng Anh. Đồng thời, về tiếng Nhật cậu ta cũng tiến bộ rất nhanh. Và cậu ta cũng không mắc sai lầm như ngồi trong tô-kô-nô-ma, là chỗ góc thụt vào để treo các tấm trướng và các đồ trang trí.
Tôt-tô-chan và các bạn của em học được rất nhiều điều về nước Mỹ. Nhật và Mỹ đang trở thành bạn ở trường Tô-mô-e. Nhưng ở ngoài Tô-mô-e, Mỹ đã trở thành kẻ thù, và vì tiếng Anh là tiếng của kẻ thù nên nó đã bị gạt ra khỏi chương trình học của các trường.
Chính phủ Nhật tuyên bố "Mỹ là quỷ". Nhưng ở trường Tô-mô-e, các em vẫn hát đồng thanh "Ut-su-ki-shii là đẹp". Những ngọn gió nhẹ thổi qua Tô-mô-e thật êm dịu, ấm áp, và các em đều xinh đẹp cả.
"Chúng ta sẽ đóng kịch!".
Đây là vở kịch đầu tiên trong lịch sử trường Tô-mô-e. Thường vẫn có cái lệ ai đó nói chuyện vào lúc ăn cơm trưa, nhưng các bạn hãy tưởng tượng xem bây giờ lại đóng kịch trên cái sân khấu nhỏ với cái đàn pi-a-nô mà chính thầy hiệu trưởng vẫn đánh, để dạy môn thể dục nghệ thuật và có mời khách đến dự bữa chứ?
Thậm chí chưa một học sinh nào được xem kịch, kể cả Tôt-tô-chan. Trừ buổi đến xem "Hồ thiên nga", em chưa lần nào bước chân đến rạp hát. Tuy vậy, các em vẫn bàn bạc nên có một chương trình như thế nào, vào dịp trình diễn cuối năm.
Lớp Tôt-tô-chan quyết định diễn vở Kan-gin-cho (Lạc quyên). Vở kịch thể loại ka-bu-ki cổ và nổi tiếng này đâu có phải là để diễn và xem ở trường Tô-mô-e, nhưng lại có mặt trong những sách giáo khoa và ông Ma-ru-y-a-ma sẽ bồi dưỡng cho các em. Cả lớp tin chắc là học sinh gái Ai-kô Sai-sô sẽ đóng tốt vai "Ben-kây", một người đàn ông lực lưỡng vì người em cao lớn, còn A-ma-đê-ra trông nghiêm nghị và có giọng to, sẽ đóng vai Tô-ga-si, người chỉ huy. Sau khi suy đi tính lại, các em đều nhất trí là Tôt-tô-chan sẽ đóng vai nhà quý tộc Y-ô-si-tsu-ne, người mà trong vở kịch sẽ đóng giả làm người canh cửa. Tất cả các em khác sẽ đóng vai các thầy tu di tản bộ.
Trước khi bắt đầu diễn tập, các em phải học thuộc lời các vai. Đối với Tôt-tô-chan và các em đóng vai thầy tu thì thật là thú vị, vì các em không phải nói gì cả. Người ta chỉ yêu cầu các thầy tu phải đứng yên suốt vở kịch, còn Tôt-tô-chan, trong vai Y-ô-si-tsu-ne, phải quỳ, mặt che một cái mũ rơm to. Ben-kây, thực tế là người hầu của Y-ô-si-tsu-ne, phải đánh và mắng nhiếc chủ mình sao cho khéo léo để cả đám đóng giả làm một đoàn thầy tu đi quyên tiền về sửa chữa lại ngôi đền, có thể đi qua, thoát được trạm kiểm soát A-ta-ka. Ai-kô Sai-sô, đóng vai Ben-kây, có một nhiệm vụ nặng nề. Ngoài các cuộc đấu khẩu với Tô-ga-si, người phụ trách trạm kiểm soát, lại có một đoạn rất hồi hộp là Ben-kây phải giả vờ đọc to bài "Lạc quyên" khi người chỉ huy ra lệnh đọc. Cuộn giấy thì trống không, mà người này đã ứng khẩu rất xuất sắc một lời kêu gọi ủng hộ tiền bằng lời lẽ giáo lý thật hùng hồn:
"Trước hết là để đại tu ngôi đền Tô-đai-gi…".
Ai-kô Sai-sô luyện tập bài diễn văn "Trước hết…" hằng ngày.
Vai Tô-ga-si cũng có nhiều đối thoại, vì anh ta cố gắng bác bỏ những lý luận của Ben-kây, và A-ma-đê-ra phải bò ra mà học cho thuộc.
Cuối cùng đã đến lúc tổng duyệt. Tô-ga-si và Ben-kây gặp nhau, các thầy tu đứng xếp hàng sau Ben-kây, và Tôt-tô-chan trong vai Y-ô-si-stu-ne quỳ, làm vài việc vội vàng ở phía trước. Nhưng Tôt-tô-chan không hiểu hết đầu đuôi câu chuyện. Vì vậy khi Ben-kây dùng gậy quật ngã và đánh Y-ô-si-tsu-ne thì Tôt-tô-chan phản ứng mãnh liệt. Em đá vào chân và cào mạnh Ai-kô Sai-sô. Ai-kô đau quá kêu lên và các thầy tu đều cười khúc khích.
Lẽ ra là Y-ô-si-tsu-ne phải đứng im, vẻ sợ sệt, dù cho Ben-kây đánh thế nào đi nữa. Cái ý của vở kịch là trong khi Tô-ga-si nghi ngờ đám thầy tu, anh ta lại bị mắc mưu của Ben-kây, và mải chú ý đến sự đau đớn mà Ben-kây phải chịu khi ngược đãi người chủ cao thượng của mình, nên Tô-ga-si đã để họ đi qua trạm kiểm soát.
Để Y-ô si-tsu-ne chống lại Ben-kây là làm hỏng cả cốt chuyện vở kịch. Ông Ma-ru-y-a-ma đã cố gắng giải thích điều này cho Tôt-tô-chan. Nhưng Tôt-tô-chan rất kiên quyết. Em khăng khăng là nếu Ai-kô Sai-sô đánh em, em sẽ đánh lại ngay. Do đó, công việc tập kịch cứ giẫm chân tại chỗ.
Không biết họ đã diễn đi diễn lại cảnh ấy bao nhiêu lần, nhưng lần nào Tôt-tô-chan cũng đánh lại Ben-kây.
Cuối cùng ông Ma-ru-y-a-ma phải nói vớỉ Tôt-tô-chan:
- Tôi rất tiếc, nhưng tôi nghĩ rằng chúng ta nên để cho Tai-chan đóng vai Y-ô-si-tsu-ne.
Tôt-tô-chan cảm thấy nhẹ nhõm cả người. Em không thích mình là người duy nhất trong vở kịch bị hành hạ.
Ông Ma-ru-y-a-ma hỏi:
- Tôt-tô-chan, thế đề nghị em đóng vai thầy tu vậy.
Và thế là Tôt-tô-chan đứng với các thầy tu khác, nhưng ở phía sau.
Ông Ma-ru-y-a-ma và các học sinh đều nghĩ rằng bây giờ mọi việc sẽ ổn thỏa cả, nhưng họ đều lầm. Lẽ ra, ông không nên để Tôt-tô-chan cầm gậy dài của thầy tu. Đứng yên thì chán nên em lấy gậy chọc chân em đóng vai thầy tu đứng cạnh và cù vào nách bạn thầy tu đứng trước. Thậm chí em còn có ý muốn làm như thế, như vậy không những nguy hiểm đối với những người đứng gần mà còn ìàm hỏng cả cảnh cãỉ nhau giữa Ben-kây và Tô-ga-si.
Cuối cùng, em cũng không được đóng cả vai thầy tu nữa.
Tai-chan, trong vai Y-ô-si-tsu-ne, nghiến răng một cách rất can trường, khi cậu ta bị quật ngã và bị đánh, người xem hẳn phải thương cậu ta. Thế là các cuộc diễn tập tiến hành nhẹ nhàng đều đặn khi không có Tôt-tô-chan tham gia.
Còn lại một mình, Tôt-tô-chan đi ra sân trường. Em bỏ giày ra và bắt đầu tự tạo ra một điệu vũ ba-lê Tôt-tô-chan. Đó là một điệu múa theo trí tưởng tượng và sở thích của em. Lúc thì em là thiên nga, lúc là gió, lúc là một người thô lỗ, lúc là một cái cây. Em múa, múa mãi một mình trong sân trường vắng vẻ.
Tuy nhiên, trong thâm tâm, em vẫn thích đóng vai Y-ô-si-tsu-ne. Nhưng nếu em được đóng, nhất định em sẽ đánh lại và cào Ai-kô Sai-sô.
Vì thế, Tôt-tô-chan đã không thể tham gia vào vở diễn đầu tiên và cũng là vở diễn cuối cùng ở trường Tô-mô-e.
Học sinh Tô-mô-e không bao giờ vẽ lên tường của người khác hay lên đường phố. Vì các em có nhiều dịp để vẽ ở trường học.
Trong các tiết nhạc ở phòng họp, thầy hiệu trưởng thường đưa cho mỗi học sinh một viên phấn trắng.
Các em có thể nằm hay ngồi bất cứ chỗ nào trên sàn nhà và đợi, tay cầm phấn. Khi tất cả đều đã sẵn sàng, thầy hiệu trưởng bắt đầu chơi pi-a-nô. Trong khi thầy chơi đàn, các em viết nhịp, theo ký hiệu âm nhạc trên sàn nhà. Viết bằng phấn trên gỗ nâu nhạt bóng trông thật đẹp. Trong lớp Tôt-tô-chan chỉ có độ mười học sinh, nên khi các em tản ra khắp cả phòng họp rộng lớn, các em tha hồ có chỗ mà viết các nốt nhạc thật to mà không sợ chạm vào chỗ của nhau. Các em không cần kẻ dòng để ghi ký hiệu, vì chỉ cần ghi nhịp. Ở trường Tô-mô-e, các ký hiệu âm nhạc có tên riêng do các em tự đặt ra, sau khi đã báo cáo với thầy hiệu trưởng. Ví dụ:
תּ, gọi là nhịp nhảy vì đó là một nhịp tốt để nhảy.
ﮪ gọi là nốt cờ vì trông giống cái cờ
תּ gọi là hai cờ
ﻉ gọi cờ đôi
ﺎ gọi là nốt đen
ﻠ gọi là nốt trắng
ﻠ. gọi là nốt trắng có nốt ruồi
o họi là nốt tròn.
Như thế này, các em dần dần học các nốt rất tất và lại rất vui. Đó là một buổi học các em thích.
Viết phấn lên sàn nhà là sáng kiến của thầy hiệu trưởng. Giấy thì không đủ lớn và không có đủ bảng đen cho tất cả. Ông nghĩ rằng sàn nhà phòng họp là một cái bảng đen to, rất đẹp, trên đó các em có thể ghi nhịp dễ dàng mặc dù nhạc có nhanh đến đâu, và viết thật to như các em muốn. Trước hết, các em có thể thưởng thức được âm nhạc. Và nếu sau đó còn thì giờ, các em có thể vẽ máy bay, búp bê và bất cứ thứ gì các em thích. Thỉnh thoảng, các em lại nối các tranh vẽ lại cho vui và cả sàn nhà hóa ra một bức tranh khổng lồ.
Lúc giải lao trong giờ âm nhạc, thầy hiệu trưởng thường xuống kiểm tra bản ghi nhịp của từng học sinh và thầy góp ý, "khá lắm, tốt lắm", hay "không phải là hai cờ mà là nhịp nhảy".
Sau khi đã đồng ý hay chữa cách ghi của các em, thầy lại dạo nhạc một lần nữa để các em kiểm tra lại các nốt ghi và làm quen với các nhịp điệu. Dù bận đến mấy, thầy không bao giờ để ai khác lên lớp thay thầy.
Còn các học sinh thì nếu không có ông Kô-ba-y-a-si, lớp học sẽ mất vui.
Lau sạch sàn sau khi viết nhịp điệu cũng khá vất vả. Đầu tiên, phải xóa bằng cái khăn lau bảng, sau đó ai nấy đều phải lăn lưng vào lau chùi cho sàn sạch bong. Đó là một công việc rất lớn.
Làm như vậy, các học sinh Tô-mô-e hiểu được là xóa những bức vẽ nguệch ngoạc trên tường thì cực khổ như thế nào, do đó các em không bao giờ vẽ lung tung ở đâu trừ sàn phòng họp. Vả lại, mỗi tuần có hai tiết học như thế, nên các em tha hồ vẽ.
Học sinh Tô-mô-e đã trở thành những chuyên gia về phấn - loại phấn nào tốt nhất~ cầm nó thế nào, sử dụng nó ra sao cho thật hay, làm thế nào để phấn khỏi vỡ…
Mỗi em đều là một người sành dùng phấn.
Ấy là buổi sáng đầu tiên sau kỳ nghỉ xuân. Ông Kô-ba-y-a-si đứng trước các học sinh tập trung ở sân trường, hai tay bỏ vào túi như thường lệ. Ông đứng một lúc không nói gì, sau đó, ông bỏ tay ra và nhìn các học sinh. Trông ông như khóc. Ông nói chậm rãi:
- Y-a-su-a-ki-chan đã mất. Hôm nay, tất cả chúng ta sẽ đi đưa đám bạn ấy, - rồi ông nói tiếp. - Thầy biết các em đều quý Y-a-su-a-ki-chan. Thật đáng tiếc. Thầy cảm thấy buồn lắm.
Chỉ mới nói đến đấy, mặt ông đã đỏ lên và nước mắt đã trào ra. Các học sinh dều bàng hoàng nhưng không ai nói một lời nào. Ai cũng nghĩ về Y-a-su-a-ki-chan. Chưa bao giờ lại có cảnh tượng im lặng buồn bã đến như thế ở trường Tô-mô-e.
Tôt-tô-chan nghĩ: "Ai ngờ chết nhanh thế. Mình thậm chí chưa đọc xong cuốn "Túp lều bác Tôm" mà Y- a-su-a-ki-chan đã bảo mình nên đọc và cho mình mượn trước hôm nghỉ".
Em nhớ những ngón tay của bạn ấy co quắp khi em và bạn ấy chào tạm biệt trước kỳ nghỉ xuân, khi bạn đưa cho em cuốn sách. Em nhớ lại lần đầu tiên em gặp bạn và đã hỏi: "Sao bạn đi như thế?" và câu trả lời khe khẽ của bạn: "Mình bị bại liệt". Em nhớ lại giọng nói, nụ cười hơi nhếch mép của bạn. Em cũng buồn buồn nhớ lại cái lần em đã giúp bạn trèo lên cây, sao bạn ấy nặng thế, và lại hoàn toàn tin tưởng ở em mặc dù Y-a-su-a-ki-chan lớn tuổi hơn, và cao hơn. Chính Y-a-su-a-ki-chan đã nói với em là ở Mỹ có một thứ gọi là vô tuyến truyền hình. Tôt-tô-chan yêu quý Y-a-su-a-ki-chan. Các em đã ăn cơm trưa với nhau, nghỉ với nhau, tan học cùng đi bộ ra ga với nhau. Em sẽ rất nhớ bạn ấy. Em nhận ra rằng khi Y-a-su-a-ki-chan đã mất, thì điều đó có nghĩa là Y-a-su-a-ki-chan sẽ không bao giờ còn trở lại trường. Cũng giống như những con gà con. Khi chúng chết, thì dù cho em có gọi như thế nào, chúng cũng không bao giờ cừ động được nữa.
Đám tang Y-a-su-a-ki-chan được cử hành trong một nhà thờ phía bên kia Đê-ren-cho-phu, cách nơi bạn ấy ở không xa.
Các học sinh lặng lẽ đi hàng một từ Gi-y-u-gao-ka đến. Tôt-tô-chan không nhìn ngang nhìn ngửa như mọi khi, mà cứ nhìn xuống đất. Em nhận ra rằng bây giờ em cảm thấy mình khác lúc thầy hiệu trưởng mới báo tin buồn này. Phản ứng đầu tiên của em là không tin và sau đó là buồn nhưng bây giờ, tất cả điều em muốn là nhìn thấy Y-a-su-a-ki-chan sống lại một lần nữa. Em muốn nói chuyện với bạn ấy quá, đến mức không thể nào chịu đựng nổi.
Nhà thờ đầy những hoa huệ trắng. Người mẹ xinh đẹp chị và họ hàng của Y-a-su-a-ki-chan ăn mặc màu đen, đang đứng ở phía ngoài nhà thờ. Trông thấy Tôt-tô-chan họ lại càng khóc nhiều hơn, ai cũng cầm khăn tay trắng. Đây là lần đầu tiên Tôt-tô-chan đến một đám tang, và em nhận thấy thật ìà buồn. Không ai nói chuyện, chỉ có tiếng nhạc buồn thảm phát ra từ chiếc đàn oóc. Mặt trời đang tỏa chiếu, nhà thờ tràn ngập ánh sáng, nhưng đó là một thứ ánh sáng ảm đạm. Một người cô đeo băng tang đen đưa cho mỗi học sinh Tô-mô-e một đóa hoa trắng và giải thích rằng từng em một sẽ lần lượt bỏ đóa hoa của mình vào quan tài của Y-a-su-a-ki-chan.
Trong quan tài, Y-a-su-a-ki-chan nằm im, mắt nhắm, chung quanh toàn hoa. Mặc dù đã chết, trông em vẫn hiền lành và thông minh. Tôt-tô-chan quỳ xuống, để đóa hoa cạnh tay bạn và khẽ chạm vào bàn tay quý mến em đã từng nắm lấy nhiều lần. Bàn tay của bạn trông trắng hơn nhiều so với bàn tay bé nhỏ, có nhiều vết bẩn của em, những ngón tay của Y-a-su- a-ki-chan cũng dài hơn nhiều, như người lớn vậy.
Em thì thầm với Y-a-su-a-ki-chan:
- Tạm biệt! Có thể chúng ta sẽ gặp nhau đâu đó, khi nhiều tuổi hơn, và có lẽ lúc ấy bạn sẽ không còn liệt nữa.
Rồi Tôt-tô-chan đứng dậy, nhìn Y-a-su-a-ki-chan một lần nữa. Em nói:
- Đúng rồi, tôi quên cuốn "Túp lều bác Tôm". Bây giờ thì tôi không trả lại bạn được nữa rồi. Tôi sẽ gửi cho bạn khi nào ta gặp lại nhau!
Khi đi ra, em nghe thấy rõ tiếng nói của bạn ở phía sau mình. "Này Tôt-tô-chan, chúng mình đã sống với nhau rất vui có phải không nhỉ? Tôi sẽ không bao giờ quên bạn. Không bao giờ?"
Ra đến cổng, em còn quay lại và nói:
- Tôi cũng không bao giờ quên bạn.
Ánh nắng xuân cũng nhè nhẹ như chính hôm nào em gặp Y-a-su-a-ki-chan lần đầu tiên trong lớp học toa tàu. Nhưng hôm nay, hai má em ướt đầm nước mắt.
Các học sinh trường Tô-mô-e buồn rất lâu, vì cứ nghĩ mãi đến Y-a-su-a-ki-chan, đặc biệt là buổi sáng, khi bắt đầu lớp học. Cũng phải một thời gian dài các em mới quen được với sự thật rằng không phải Y-a-su- a-ki-chan đến muộn, mà em sẽ không bao giờ đến nữa.
Lớp ít học sinh có thể là tất, nhưng gặp tình huống này, lớp học ít người chỉ làm cho mọi việc thêm khó khăn hơn. Sự vắng mặt của Y-a-su-a-ki-chan quá ư rõ ràng. Điều may duy nhất là lớp đã không quy định chỗ ngồi. Nếu bạn ấy có chỗ ngồi cố định, sự trống trải sẽ càng thêm đau xót.
Gần đây, Tôt-tô-chan đã bắt đầu suy nghĩ xem sau này em sẽ làm gì. Khi còn ít tuổi, em muốn trở thành người hát rong trong phố, hay nữ diễn viên kịch múa, và hôm đầu tiên đến Tô-mô-e, em nghĩ nếu được làm người soát vé ở nhà ga thì rất thích. Nhưng bây giờ em lại thích làm một việc gì đó hơi là lạ, nhưng hợp với phụ nữ hợn. Có thể làm y tá cũng hay. Nhưng em chợt nhớ lại lần đến thăm các thương binh ở bệnh viện, em thấy các cô y tá làm các việc như tiêm thuốc… và tiêm thuốc cũng khó khó đấy. Thế thì em nên làm gì nhỉ? Bỗng nhiên, em phấn khởi hẳn lên:
"Hay, hay quá? Mình đã quyết định sẽ làm gì rồi?"
Em đi sang chỗ Tai-chan, cậu này vừa thắp xong cái đèn cồn. Em nói một cách kiêu hãnh:
- Tớ đang muốn trở thành một nhà tình báo đây?
Tai-chan ngoảnh nhìn Tôt-tô-chan một lúc. Rồi, cậu ta lại nhìn ra bên ngoài cửa sổ hồi lâu, như để suy nghĩ về điều đó trước khi quay sang Tôt-tô-chan, nói một cách chậm rãi, giản dị, bằng một giọng vang và thông minh để Tôt-tô-chan dễ hiểu:
- Làm tình báo, bạn phải hết sức thông minh. Ngoài ra, lại còn phải biết nhiều ngoại ngữ, - Tai-chan nghỉ một tí để lấy hơi. Sau đó, cậu ta nhìn thẳng vào em, nói một cách thẳng thắn. - Trước hết, một nữ tình báo phải thật đẹp!
Dần dần Tôt-tô-chan cúi đầu xuống, tránh cái nhìn của Tai-chan. Một giây sau, và lần này không nhìn Tôt-tô-chan nữa, Tai-chan nói, giọng nhỏ lại, đầy vẻ lo.
- Vả lại mình không nghĩ rằng một người hay ba hoa lại có thể trở thành một nhà tình báo được!
Tôt-tô-chan điếng cả người. Vấn đề không phải vì Tai-chan phản đối em trở thành nhà tình báo, mà bởi vì những điều Tai-chan vừa nói đều đúng cả. Đấy cũng là những điều mà em đã hoài nghi về chính mình. Đến lúc này em nhận ra rằng, về mọi phương diện, em đều thiếu tất cả các đức tính của một nhà tình báo. Em biết rằng, đương nhiên, Tai-chan phát biểu như vậy không phải do thù hằn. Đành phải vứt bỏ ý định làm tình báo kia đi. Cũng may là em đã trao đổi ý kiến với bạn ấy.
Em tự nghĩ: "Trời ơi! Tai-chan cũng bằng tuổi mình mà sao bạn ấy biết nhiều thế".
Giả thử Tai-chan nói với em là cậu ta đang suy nghĩ muốn trở thành nhà vật lý, thì không biết em có thể trả lời cậu ta ra sao. Em có thể nói: "Ờ, bạn rất thạo thắp đèn cồn bằng diêm", nhưng như thế nghe trẻ con quá.
"Ờ bạn hiểu được "Phốc-xơ" tiếng Anh là "con cáo" và "su" là giày như thế tôi nghĩ bạn có thể trở thành một nhà vật lý đấy! Không, như thế nghe vẫn chưa ổn!
Dù thế nào đi nữa, em vẫn tin chắc rằng Tai-chan nhất định sẽ làm một việc gì đó xuất sắc. Do vậy, em nói một cách rất ngọt ngào với Tai-chan lúc này đang theo dõi những bong bóng hiện lên ở trong bình:
- Cám ơn bạn. Tôi sẽ không làm tình báo nữa, nhưng còn bạn, tôi tin chắc bạn sẽ trở thành một nhân vật quan trọng.
Tai-chan nói lẩm bẩm, gãi đầu và lại vùi đầu vào cuốn sách đang mở trước mặt cậu ta.
Nếu không trở thành nhà tình báo, thì mình sẽ làm gì? Tôt-tô-chan cứ thắc mắc như vậy trong khi em đứng cạnh Tai-chan, nhìn ngọn lửa trên chiếc đèn cồn của cậu ta.
Chẳng bao lâu, chiến tranh với tất cả nỗi khủng khiếp của nó đã bắt đầu ảnh hưởng đến cuộc sống của Tôt-tô-chan và gia đình em. Hàng ngày, đàn ông, thanh niên trong vùng đã lên đường với cờ bay và những tiếng hô "Ben-giai" ở các cửa hiệu, thực phẩm cứ ít dần. Càng ngày càng trở nên khó đáp ứng được cái quy tắc cơm trưa của trường Tô-mô-e là: "Một chút thức ăn của biển, một chút thức ăn của đất". Mẹ đành làm tạm rong biển và mận muối, nhưng chẳng bao lâu ngay như thế cũng khó. Hầu như mọi thứ đều phải hạn chế. Kiếm đâu cũng không ra kẹo.
Tôt-tô-chan biết có một cái máy đặt bên dưới cầu thang ở ga Đô-ka-y-a-ma, ga trước ga của em. Chỉ cần bỏ tiền qua khe máy là được một gói kẹo ca-ra-men.
Trên máy có một tranh vẽ, trông đã thấy ngon. Bỏ năm xu thì được một gói nhỏ, mười xu thì được một gói to. Nhưng cái máy ấy đã bị rỗng tìl lâu. Dù có bỏ bao nhiêu tiền, dù có đập mấy đi nữa, cái máy vẫn trơ trơ. Tôt-tô-chan vẫn kiên nhẫn hơn ai hết.
Em nghĩ: "Có thể còn một gói ở chỗ nào đó trong máy. Hay là nó vướng ở đâu bên trong".
Thế là hôm nào em cũng xuống tàu trước một ga rồi bỏ năm xu, mười xu vào máy. Nhưng em chỉ lấy lại được tiền. Nó rơi ra đánh cạch một cái.
Vào thời gian ấy, có người nói với bố em điều mà hầu hết mọi người đều nghĩ là tin vui. Nếu ông đến các xưởng công binh - nơi làm vũ khí và các thứ khác dùng trong chiến tranh - kéo các bản nhạc thời chiến quen thuộc trên đàn vi-ô-lông, người ta sẽ biếu ông đường, gạo và các món khoản đãi khác. Người bạn đó nói rằng vì bố được tặng một huy chương âm nhạc có giá trị trở thành người kéo đàn vi-ô-lông nổi tiếng, nên chắc chăn sẽ dược nhiều quà tặng khác.
Mẹ liền hỏi bố.
- Ông nghĩ thế nào? Ông có định làm như thế không?
Rõ ràng là các buổi hòa nhạc càng ngày càng ít đi. Vả lại ngày càng nhiều nhạc sĩ bị động viên và ban nhạc thiếu người chơi. Các buổi phát thanh bây giờ cũng dần dần chuyển sang phục vụ chiến tranh, do đó càng không có nhiều việc cho bố và những đồng nghiệp của ông. Lẽ ra ông nên hoan nghênh một dịp như thế.
Bố nghĩ một lúc rồi trả lời:
- Tôi không muốn kéo loại nhạc đó trên đàn của tôi.
Mẹ nói:
- Ông nói phải. Địa vị tôi, tôi cũng từ chối. Thế nào ta cũng kiếm được cái ăn.
Bố biết Tôt-tô-chan chẳng có gì ăn và hàng ngày vẫn bỏ tiền vào máy bán kẹo ca-ra-men một cách vô ích. Ông cũng biết là những quà thực phẩm người ta cho ông để trả công cho vài điệu nhạc chiến tranh sẽ rất cần cho gia đình. Nhưng ông quý âm nhạc của ông hơn. Mẹ cũng biết điều đó và bà cũng không ép hay thúc giục ông.
Bố nói giọng rất buồn:
- Tốt-sky! Thông cảm nhé!
Tôt-tô-chan còn quá bé để hiểu về nghệ thuật. Ý nghĩ lại hay dao động. Nhưng em biết bố yêu cây đàn của bố đến mức ông đã bị nhiều người trong gia đình và họ hàng từ bỏ. Đã có những thời kỳ ông rất khổ, nhưng ông không bao giờ rời xa cây đàn. Do đó Tôt-tô-chan nghĩ rằng ông không chơi các bản nhạc ông không thích là đúng. Tôt-tô-chan nhảy nhảy xung quanh bố và nói một cách vui vẻ:
- Con thấy không sao cả! Vì con cũng yêu cây đàn của bố.
Nhưng hôm sau Tôt-tô-chan lại xuống ga Đô-ka-y-a-ma và lại ghé vào cái máy bán hàng. Chắc hẳn sẽ không có cái gì xuất hiện cả, ấy thế mà em vẫn hy vọng.
Sau bữa cơm trưa, khi các học sinh đã dọn dẹp hết bàn và ghế xếp thành hình vòng tròn, thì phòng họp như trở nên rộng hơn.
Tôt-tô-chan quyết định: "Hôm nay, mình sẽ là người đầu tiên bám lấy lưng thầy hiệu trưởng".
Đấy là điều em vấn muốn làm, nhưng nếu em chỉ ngập ngừng một chút, một ai đó đã sà ngay vào lòng ông khi ông ngồi xếp chân vòng tròn ở giữa phòng họp, và ít nhất hai người khác sẽ tranh nhau bám lấy lưng ông, hò hét đòi ông phải chú ý.
- Ấy ấy, thôi nhé? - thầy hiệu trưởng quở trách, mặt đỏ lên vì cười.
Nhưng một khi đã chiếm được chỗ trên lưng thầy hiệu trưởng, thì dứt khoát không ai bỏ vị trí. Nếu bạn chỉ cần chậm một tí thôi, bạn sẽ thấy các bạn khác bám vào lưng thầy hiệu trưởng. Nhưng lần này, Tôt-tô-chan quyết chí sẽ là người thứ nhất và đang chờ sẵn ở giữa phòng họp khi thầy đến. Khi ông đến gần, em nói to:
- Thưa thầy, em xin báo cáo với thầy một việc.
- Nào, việc gì nào? - thầy hiệu trưởng hỏi một cách hân hoan khi thầy ngồi xuống sàn và khoanh chân lại.
Tôt-tô-chan muốn nói với thầy quyết tâm của em sau nhiều ngày suy nghĩ. Khi thầy đã xếp chân vòng tròn rồi, em bỗng nhiên quyết định không bám vào lưng thầy nữa. Em nghĩ nói trực tiếp với thầy là hay hơn. Thế là em ngồi sát, đối diện với thầy và hơi nghiêng đầu mỉm cười mà từ khi em còn nhỏ, mẹ thường nói "khuôn mặt dễ thương". Đó là "vẻ mặt dễ thương nhất" của em. Em cảm thấy tự tin khi em cười như vậy, môi em hé mở, và bản thân em cũng tin rằng mình là một em bé gái ngoan.
Thầy hiệu trưởng nhìn em, chờ đợi:
- Nào, cái gì nào? - thầy lại hỏi, khẽ đưa người về phía trước.
Tôt-tô-chan nói một cách chậm rãi, ngọt ngào, ra vẻ người lớn:
- Sau này lớn lên, em muốn dạy ở trường này. Thực như vậy ạ.
Tôt-tô-chan tưởng thầy hiệu trưởng sẽ cười, nhưng thầy lại hỏi một cách nghiêm túc:
- Thế em có hứa không?
Hình như ông thật sự muốn em hứa.
Tôt-tô-chan gật đầu một cách mạnh mẽ và nói:
- Em xin hứa.
Trong lòng đầy quyết tâm trở thành một giáo viên của trường.
Lúc ấy, em nhớ lại buổi sáng đầu tiên hôm em đến trường Tô-mô-e, còn là một học sinh lớp một và gặp thầy hiệu trưởng trong văn phòng. Tưởng như ch.uyện ấy cách đây đã lâu lắm? Ông đã kiên nhẫn nghe em suốt bốn tiếng đồng hồ. Em nghĩ về giọng nói ấm áp của ông sau khi em đã trình bày hết: "Bây giờ em là học sinh của trường này?". Giờ đây, em thấy quý ông Kô-ba-y-a-si hơn lúc đó nhiều. Và em quyết tâm làm việc cho ông và làm mọi việc để giúp ông.
Khi em đã hứa xong, thầy hiệu trưởng cười sung sướng - như mọi khi, rất tự nhiên, không hề ngượng ngùng về chỗ răng khuyết của mình. Tôt-tô-chan giơ ngón tay út ra. Thầy hiệu trưởng cũng làm như vậy.
Ngón tay út của ông trông rắn rỏi - bạn có thể đặt niềm tin tưởng vào đó. Cả hai thầy trò ngoắc hai ngón tay út vào nhau, như một lời nguyện theo kiểu cổ truyền của Nhật Bản. Thầy cười và Tôt-tô-chan cũng cười một cách tự tin. Em sẽ là một giáo viên ở Tô-mô-e! Thật là tuyệt!
Em thầm nghĩ: "Khi nào mình là giáo viên…". Và đây là những điều mà Tôt-tô-chan đã tưởng tượng, không học quá nhiều, nhiều ngày hội thể thao, làm bếp dã ngoại, cắm trại và đi tham quan.
Thầy hiệu trưởng rất phấn khởi. Thật khó mà tưởng tượng khi Tôt-tô-chan trở thành người lớn, nhưng ông chắc rằng em có thể sẽ là một giáo viên ở Tô-mô-e. Ông nghĩ các học sinh Tô-mô-e sẽ trở thành những giáo viên tất vì hẳn các em sẽ nhớ những ngày thơ ấu của mình.
Thế là ở Tô-mô-e, thầy hiệu trưởng và một học sinh của ông đang cam kết trịnh trọng về một điều mươi, mười lăm năm nữa mới xảy ra, khi mọi người nói rằng, việc các máy bay Mỹ chất đầy bom xuất hiện trên bầu trời nước Nhật chỉ còn là vấn đề thời gian.
Rất nhiều binh lính đã chết trận, lương thực, thực phẩm đã trở nên khan hiếm, ai nấy đều sống trong sự sợ hãi - nhưng mùa hạ vẫn đến như thường lệ. Và mặt trời vẫn chiếu sáng trên những nước đã thắng trận cũng như trên những nước không thắng trận.
Tôt-tô-chan vừa mới từ nhà của ông bác ở Xa-ma-ku-ra trở về Tô-ky-ô.
Ở Tô-mô-e bây giờ không có cắm trại và cũng không có những cuộc đi chơi thú vị đến suối nước nóng. Hình như các học sinh sẽ không bao giờ được hưởng một ngày vui vẻ như ngày hè năm nào. Tôt-tô-chan thường vẫn nghỉ hè cùng với các anh chị em họ ở nhà nghỉ của họ tại Ka-ma-ku-ra, nhưng năm nay thì khác hẳn.
Một chàng trai lớn tuổi hơn, vẫn thường hay kể chuyện ma nghe ghê cả người, đã bị động viên và ra trận. Thế là không còn chuyện ma quỷ nào nữa. Và người bác của em vẫn thường kể các chuyện rất hay về cuộc sống của ông ở Luân Đôn, chẳng ai biết những ch.uyện ấy là hư hay thực - cũng ở mặt trận. Tên ông Su-gi Ta-gu-chi và ông là một người quay phim rất giỏi.
Sau khi phụ trách chi nhánh Hãng Thông tấn Ni-kôn ở New York và làm đại diện Viễn đông của Hãng Thông tấn Mê-trô của Mỹ, ông lại nổi tiếng hơn với cái tên Su Ta-gu-chi. Ông là anh cả của bố, mặc dù bố đã lấy họ của mẹ để ghi nhớ mãi tên họ đó(1), nếu không, họ của bố cũng là Ta-gu-chi. Phim bác Su-gi quay, ví dụ như phim "Trận Ba-banh" đang được chiếu tại các rạp hát - chiếu bóng, nhưng tất cả những thứ ông gửi về từ mặt trận là phim, nên bác gái và các anh, chị em họ của Tôt-tô-chan đều lo cho ông. Các nhà nhiếp ảnh chiến tranh đều chụp hình quân đội ở những vị trí nguy hiểm, cho nên họ phải đi trước để chụp quân đội đang tiến quân. Những người họ hàng có tuổi của Tôt-tô-chan vẫn nói thế.
Thậm chí, mùa hê năm ấy bãi biển ở Ka-ma-ku-ra hình như cũng bị lãng quên. Mặc dù vậy, Y-at-chan vẫn rất vui. Anh là con cả của bác Su-gi Y-at-chan kém Tôt-tô-chan khoảng một tuổi. Tất cả mấy anh chị em đều ngủ trong một cái màn to, và trước khi đi ngủ, Y-at-chan thường hô to: "Hoàng đế muôn năm!" rồi ngã xuống như một người lính bị bắn và giả vờ chết.
Anh ìàm như vậy nhiều lần. Điều kỳ lạ là hễ khi nào anh làm như vậy, y như rằng anh sẽ đi trong khi ngủ và ngã ở ngoài cổng, khiến mọi người cuống cả lên.
Mẹ Tôt-tô-chan ở lại Tô-ky-ô với bố. Ông đã tìm được việc làm ở đây. Bây giờ nghỉ hè đã hết, Tôt-tô-chan lại được người chị của cậu thanh niên hay kể chuyện ma đưa về Tô-ky-ô.
Như mọi khi, về đến nhà việc đầu tiên là Tôt-tô-chan đi tìm con Rốc-ky. Nhưng không thấy nó đâu cả.
Trong nhà cũng không có, ngoài sân cũng không có.
Tôt-tô-chan ìo ngại, vì thường thường con Rốc-ky vẫn đi thật xa để đón em. Tôt-tô-chan ra khỏi nhà, dọc theo đường cái, gọi nó nhưng không thấy bóng dáng đôi mắt, đôi tai và cái đuôi yêu quý của con Rốc-ky đâu cả. Tôt-tô-chan nghĩ rằng có thể nó đã về nhà khi em đi tìm nó, nên em chạy vội về nhà để xem, nhưng cũng không có nốt.
Em hỏi mẹ:
- Con Rốc-ky đâu rồi mẹ?
Mẹ chắc chắn đã biết Tôt-tô-chan chạy ngược chạy xuôi tìm nó, nhưng bà không nói gì.
Tôt-tô-chan lại hỏi mẹ, vừa hỏi vừa kéo váy bà:
- Con Rốc-ky đâu hở mẹ?
Mẹ hình như cũng cảm thấy khó trả lời. Bà nói:
- Nó đi mất rồi.
Tôt-tô-chan không tin. Làm sao nó lại bỏ đi mất được - Nó đi bao giờ hở mẹ? - em hỏi, nhìn thẳng vào mặt mẹ.
Mẹ hình như càng lúng túng. Bà nói một cách buồn:
- Ngay sau khi con đi Ka-ma-ku-ra, - rồi bà vội vã nói tiếp. - Bố mẹ đã đi khắp nơi tìm, hỏi tất cả mọi người, nhưng không thấy nó đâu? Mẹ vẫn phân vân không biết nói với con thế nào. Con phải thông cảm thôi.
Dần dần Tôt-tô-chan cũng hiểu ra. Chắc là con Rốc-ky chết. Em nghĩ: "Mẹ không muốn mình buồn, nhưng Rốc-ky chết rồi".
Điều đó là rất rõ đối với Tôt-tô-chan. Trước đó, dù Tôt-tô-chan có đi lâu bao nhiêu nữa thì con Rốc-ky cũng không bao giờ đi xa nhà: Nó biết là em sẽ trở lại.
Em tự nghĩ: "Rốc-ky không bao giờ đi như vậy mà không bảo mình". Em tin như vậy lắm.
Nhưng Tôt-tô-chan không nói việc này với mẹ. Em biết, mẹ sẽ buồn như thế nào.
- Không biết nó đi đâu mẹ nhỉ, - em chỉ nói thế, mắt nhìn xuống đất.
Chỉ nói được thế, em chạy lên phòng mình ở trên gác. Không có Rốc-ky, nhà hình như không phải nhà của mình nữa. Khi lên đến phòng, em cố gắng thôi khóc mà lại nghĩ về nó. Em băn khoăn không biết mình có làm một việc gì tồi tệ đối với con chó, khiến nó bỏ đi không.
"Đừng có trêu chọc súc vật", ông Kô-ba-y-a-si vẫn luôn luôn nói với các học sinh ở trường Tô-mô-e như vậy "Phản lại súc vật khi chúng tin ở ta là một việc làm độc ác. Chớ nên bắt một con chó phải xin ăn, xong lại không cho nó một cái gì. Con chó sẽ không tin ở ta nữa và có thể trở nên xấu".
Tôt-tô-chan lúc nào cũng tuân theo những lời khuyên đó. Không bao giờ em đánh lừa con Rốc-ky. Cứ như em nghĩ thì em không làm một điều gì saỉ trái đối với nó cả.
Em bỗng nhận thấy có cái gì bám vào chân con gấu bông ở trên sàn. Cho đến lúc ấy, em đã cố gắng không khóc nữa, nhưng khi em nhìn thấy cái đó, em lại òa lên khóc. Đó là một túm lông màu nâu nhạt của con Rốc-ky. Chắc là túm lông này đã bị rơi rụng khi em và con chó lăn lộn đùa với nhau trên sàn buổi sáng hôm em đi Ka-ma-ku-ra. Em cứ cầm chặt túm lông của con chó béc-giê Đức ấy, và khóc nức nở.
Đầu tiên là Y-a-su-a-ki-chan và bây giờ là con Rốc-ky. Tôt-tô-chan lại mất một người bạn nữa. Chú thích:(1) Ở nhiều nước, khi đăng ký kết hôn, người vợ đổi sang họ chồng, nhưng nếu người chồng muốn lấy họ vợ cũng được và trong trường hợp này tất cả con cái sẽ cùng theo họ mẹ.
Cuối cùng Ry-ô-chan, người gác trường Tô-mô-e mà các học sinh đều yêu quý bị động viên. Anh đã lớn, nhưng ai cũng gọi anh bằng cái tên thân mật thường gọi trẻ con. Ry-ô-chan là một vị thần hộ mệnh vẫn thường đến cứu và giúp những ai gặp khó khăn. Ry-ô-chan có thể làm bất cứ việc gì. Anh không nói nhiều, chỉ cườỉ, nhưng anh biết làm như thế nào là tốt nhất.
Hôm Tôt-tô-chan ngã xuống hố tiêu, chính Ry-ô-chan đã chạy ngay đến giúp em, rửa ráy cho em và không hề phàn nàn nửa lời.
Thầy hiệu trưởng nói:
- Chúng ta hãy tổ chức một bữa tiệc trà thật vui để chia tay với Ry-ô-chan!
Một bữa tiệc trà ư?
Ở Nhật, người ta vẫn thường uống chè mạn hằng ngày, và không phải là để chiêu đãi - trừ loại chè bột dùng vào các dịp lễ, một loại đồ uống hoàn toàn khác.
"Tiệc trà" là một điều rất mới ở Tô-mô-e, nhưng các học sinh ủng hộ ý kiến này. Các em vốn thích làm những việc các em chưa làm bao giờ. Các em không biết, nhưng thầy hiệu trưởng đã cố tình sáng tạo ra một từ mới "Sa-oa-kai" (tiệc trà) thay cho từ thường dùng "Sô-bet-su-kai" (liên hoan ly biệt). Liên hoan ly biệt nghe buồn quá và các em lớn tuổi có thể hiểu là vĩnh biệt nếu Ry-ô-chan chết trận và không trở lại.
Nhưng chưa ai tới dự một bữa tiệc trà bao giờ, cho nên học sinh ai cũng háo hức.
Sau giờ học, ông Kô-ba-y-a-si bảo các học sinh xếp bàn thành vòng tròn trong phòng như lúc ằn trưa. Khi ai nấy đều đã ngồi thành vòng tròn rồi, ông dưa cho mỗi người một miếng nhỏ mực khô. nướng để ăn và uống nước chè. Vào thời trước chiến tranh, chỉ như vậy cũng đã được xem như là sang lắm.
Sau đó, ông ngồi cạnh Ry-ô-chan và đặt trước mặt anh một cái cốc có chút rượu Sa-kê. Đấy là tiêu chuẩn mà người sắp ra mặt trận mới được hưởng.
Thầy hiệu trưởng nói:
- Đây là bữa tiệc trà đầu tiên ở Tô-mô-e. Nào, chúng ta hãy cùng vui. Ai có ý kiến muốn nói với anh Ry-ô-chan, xin mời. Các em có thể nói cho tất cả cùng nghe, chứ không phải chỉ với anh Ry-ô-chan. Xin phát biểu từng người một. Ai nói xin mời đứng ra giữa phòng.
Đây không chỉ là lần đầu tiên các em ăn mực khô ở Tô-mô-e, mà còn là lần đầu tiên Ry-ô-chan ngồi với các em và cũng là lần đầu tiên các em thấy Ry-ô-chan nhấm nháp rượu sa-kê.
Lần lượt từng em một đứng lên, quay về phía Ry-ô-chan và nói với anh. Những học sinh đầu tiên chỉ khuyên anh nên cẩn thận giữ gìn sức khỏe đừng để ốm. Sau đó đến Mi-gi-ta, cùng lớp với Tôt-tô-chan, Mi-gi-ta nói:
- Lần sau tôi về quê, tôi sẽ mang lên cho tất cả các bạn vài chiếc bánh bao đám ma.
Mọi người đều cười. Cũng phải hơn một năm kể từ khi Mi-gi-ta nói với eác bạn về cái bánh bao cậu ta đã ăn ở một đám ma, và theo Mi-gi-ta, nó mới ngon làm sao chứ. Hễ cứ có dịp, cậu ta lại hứa sẽ mang về một vài chiếc cho cả lớp, nhưng cậu ta chẳng bao giờ làm như vậy cả.
Khi thầy hiệu trưởng nghe thấy Mi-gi-ta nói đến những bánh bao đám ma, thầy giật mình. Thường vào một dịp như thế này, người ta kiêng không nói đến bánh bao đám ma. Nhưng Mi-gi-ta nói một cách ngây thơ, thật sự muốn các bạn cùng được thưởng thức một cái gì đó rất ngon đến nỗi thầy cũng cười với những người khác. Ry-ô-chan cũng cười thoải mái. Xét cho cùng, từ bấy đến nay Mi-gi-ta cũng đã từng hứa là sẽ mang về cho anh vài cái bánh bao ấy rồi.
Thế rồi Oe đứng dậy, hứa với Ry-ô-chan rằng cậu ta sẽ trở thanh người làm vườn giỏi nhất nước Nhật. Oe là con một ông chủ vườn ươm cây rất lớn ở Tô-đô-rô-ki.
Kây-kô-chan đứng lên sau nhưng không nói gì. Em chỉ cười khúc khích một cách thẹn thùng, như mọi khi, cúi đầu chào rồi đi về chỗ. Ngay lúc ấy Tôt-tô-chan chạy ra và nói hộ bạn ấy:
- Những con gà ở nhà Kây-cô-chan có thể bay được! Hôm nọ tôi trông thấy chúng.
Rồi A-ma-đê-ra nói:
- Nếu thấy bất cứ một con mèo hay chó bị thương nào, các bạn hãy cứ mang chúng đến cho tôi và tôi sẽ chữa được hết.
Ta-ka-ha-si nhỏ quá đến nỗi cậu ta chui dưới gầm bàn đến giữa vòng tròn và đến đó nhanh như cắt. Cậu ta nói vui vẻ:
- Xin cám ơn anh Ry-ô-chan. Xin cám ơn về mọi thứ, về tất cả mọi việcl
Ai-kô Sai-sô đứng dậy sau đó. Em nói:
- Ry-ô-chan, cám ơn anh đã băng bó cho em cái lần em ngã. Em sẽ không bao giờ quên.
Bố của Ai-kô Sai-sô có người chú là Đô đốc Hải quân Tô-giô nổi tiếng trong cuộc chiến tranh Nga -Nhật và At-su-kô Sai-sô, một người bà con của bạn ấy là nữ thi sĩ nổi tiếng triều đại Minh Trị Thiên Hoàng, nhưng Ai-kô không bao giờ nói đến họ.
Mi-y-ô-chan, con gái thầy hiệu trưởng, thân với Ry-ô-chan hơn cả. Bạn giàn giụa nước mắt:
- Anh hãy giữ gìn cẩn thận… Chúng ta hãy viết thư cho nhau.
Tôt-tô-chan có nhiều điều muốn nói đến nỗi em không biết bắt đầu từ đâu. Em chỉ nói:
- Anh Ry-ô-chan, mặc dù anh lên đường chúng em ngày nào cũng tổ chức tiệc trà.
Thầy hiệu trưởng cười, Ry-ô-chan cũng cười. Tất cả học sinh đều cười. Tôt-tô-chan cũng cười.
Nhưng những lời của Tôt-tô-chan lại thành sự thật ngay ngày hôm sau. Hễ lúc nào có thì giờ là các em lại họp thành nhóm và chơi "tiệc trà". Thay vào các món mực khô các em nhấm vỏ cây và uống nước lã thay chè, đôi khi lại còn giả vờ là rượu sa-kê nữa đằng khác. Một bạn nào đó lại nói:
- Tớ sẽ mang cho các cậu mấy cái bánh bao đám ma.
Và thế là cả nhóm cười vang lên. Rồi các em thường nói chuyện và kể cho nhau nghe những suy nghĩ của mình. Mặc dù chẳng có gì ăn, các bữa t!tiệc trà" vẫn thật vui.
Bữa "tiệc trà" hôm ấy là một món quà tạm biệt tuyệt vời mà Ry-ô-chan đã để lại cho các học sinh. Và mặc dù không ai hay biết tí gì, thực tế đấy lại là cuộc vui chơi cuối cùng ở Tô-mô-e trước khi các em chia tay và đi mỗi người một ngả.
Ry-ô-chan lên đường trên chuyến tàu đi Tô-ky-ô.
Anh lên đường đúng vào ngày các máy bay Mỹ xuất hiện trên bầu trời Tô-ky-ô và hàng ngày trút bom xuống đó.
Trường Tô-mô-e bị cháy rụi vào ban đêm. Mi-y-ô-chan cùng em là Mi-sa-chan và mẹ, ở ngay trong ngôi nhà sát trường - chạy được ra trại Tô-mô-e gần hồ ở đền Ku-hon-but-su an toàn.
Các máy bay B20 ném nhiều bom cháy, nhiều quả rơi vào các toa tàu dùng làm lớp học.
Ngôi trường đã từng là ước mơ của thầy hiệu trưởng bị ngập chìm trong lửa. Thay vào các âm thanh tiếng cười, tiếng hát của học sinh mà ông rất mực yêu quý, trường học đang sập xuống trong tiếng lửa cháy khủng khiếp: Ngọn lửa không sao dập tắt được đã thiêu trụi cả trường học. Ngọn lửa đốt sáng rực cả Gi-y-u-gao-ka.
Giữa cảnh tượng đó thầy hiệu trưởng vẫn đứng trên đường và nhìn ngọn lửa thiêu đốt Tô-mô-e. Ông vẫn mặc bộ com-lê đen tiều tuy. Ông đứng đó, hai tay cho vào túi áo ông quay sang hỏi cậu con trai là Tô-mô-e, sinh viên đại học đứng ngay cạnh ông:
- Ta sẽ lại xây kiểu trường nào hở con?
Tô-mô-e lặng đi không nói.
Lòng yêu trẻ của ông và lòng yêu nghề của ông còn mạnh hơn cả những ngọn lửa đang bao phủ trường học. Ông thấy lòng nhẹ đi.
Tôt-tô-chan đang nép mình nằm giữa bao nhiêu là người lớn trong một con tàu chật ních người sơ tán.
Con tàu thẳng hướng đông bắc. Nhìn bóng tối bên ngoài khung cửa sổ, em nhớ lại lời nói chia tav của thầy hiệu trưởng: "Chúng ta sẽ lại gặp nhau", và những lời thầy hay nói với em: "Em biết đấy, em thực sự là một cô bé ngoan". Em không muốn quên những lời nói ấy. Em thiếp ngủ trong sự suy nghĩ chắc chắn răng em sẽ gặp lại ông Kô-ba-y-a-si.
Con tàu ầm ầm lăn bánh trong đêm tối mang theo các hành khách, lòng tràn đầy băn khoăn lo lắng. (l) Tiếng Nhật, nghĩa là "Tạm biệt"
Những người bạn ấy của tôi, những người cùng đi với tôi trên con "tàu" lớp học đó, bây giờ đang làm gì? A-ki-ra Ta-ka-ha-si
Ta-ka-ha-si, cậu học sinh được tất cả các giải thưởng trong Ngày hội thể thao, không lớn hơn tý nào, nhưng được vinh dự vào học một trường trung học ở Nhật nổi tiếng về đội bóng bầu dục. Cậu ta lên học tiếp ở trường Đại học Minh Trị và được cấp bằng kỹ sư điện tử.
Bây giờ anh phụ trách nhân sự một công ty điện tử lớn gần hồ Ha-ma-na, miền trung Nhật Bản. Anh điều hòa nhân lực, nghe ngóng các ý kiến và giải quyết các vướng mắc. V bản thân chịu thiệt thòi nhiều, anh rất hiểu các vấn đề của người khác, tính tình vui vẻ và cách sống dễ gần gũi của anh hẳn đã giúp đỡ anh rất nhiều. Là một chuyên gia kỹ thuật, anh cũng tham gia đào tạo thanh mên sử dụng các máy móc lớn có mạch thích hợp.
Tôi đã đến Ha-ma-mat-su để thăm Ta-ka-ha-si cùng vợ anh - một người phụ nữ hiền hậu, hết mức hiểu chồng và đã nghe nói về Tô-mô-e đến mức chị tưởng như chính mình cũng học tại đó. Chị cam đoan với tôi rằng Ta-ka-ha-si không hề có mặc cảm gì về hình dáng bé nhỏ của mình. Tôi chắc chắn chị có lý.
Mặc cảm, nếu có, sẽ làm cho sinh hoạt của anh rất khó khăn tại các trường trung học và Đại. học nổi tiếng mà anh đã theo học và khó tạo được cho anh điềư kiện làm việc như hiện nay trong phòng nhân sự.
Tả lại ngày đầu tiên khi đến Tô-mô-e, Ta-ka-ha-si nói là anh ta cảm thấy thoải máì ngay lập tức, khi thấy nhiều người khác cũng có những hạn chế về thể chất như mình. Từ lúc đó, anh không còn bị day dứt, dằn vặt nữa và việc đi học thích thú đến mức không hề bao giờ anh mụốn ở nhà. Anh nói với tôi ban đầu anh rất ngượng khi bơi trần truồng ở ngoài ao, nhưng lúc anh ta cởi quẩn áo từng thứ một, thì anh cũng trút bỏ dần dần e thẹn, ngượng ngùng của mình. Thậm chí, anh tự tin đến mức không ngại đứng trước các bạn khác để phát biểu vào lúc ăn trưa.
Anh kể cho tôi nghe ông Kô-ba-y-a-si đã khu ến khích anh nhảy qua những ngựa gỗ cao hơn mình, luôn luôn làm anh tin rằng có thể nhảy qua được, tuy nhiên bây giờ. anh có ngờ rằng có lẽ ông Kô-ba-y-a-si đã đỡ anh nhảy qua những con ngựa gỗ - nhưng mãi đến phút cuối cùng, anh vẫn tin rằng tất cả là do công lao của anh cả. Ông Kô-ba-y-a-si đã truyền cho anh niềm tin, khiến anh hiểu được niềm vui không gì tả nổi của sự thành công. Hễ khi anh cố giấu mình ở phía sau là thầy hiệu trưởng lại tìm cách đưa anh ra phía trước để anh phải phát huy một thái độ tích cực đối với cuộc sống, dù muốn hay không muốn. Anh vẫn còn nhớ sự phấn khởi khi giành được tất cả những phần thưởng ấy. Đôi mắt anh sáng lên và có ý thức hơn bao giờ hết, anh nhớ lại những ngày sống hạnh phúc ở Tô-mô-e.
Một hoàn cảnh gia đình tốt hẳn đã đóng góp nhiều để Ta-ka-ha-si phát triển thành một con người tốt như thế. Tuy nhiên, không còn nghi ngờ gì nữa, ông Kô-ba-y-a-si đã có một cách nhìn rất xa, rất rộng khi đối xử với chúng tôi. Cũng như ông thường nói với tôi:"Em biết đấy, em thật là một cô bé ngoan", sự động viên của ông đối với Ta-ka-ha-si: "Em có thể làm được việc ấy" là một nhân sự quyết định sự hình thành cuộc đời của bạn ấy.
Khi tôi rời Ha-ma-mat-su, Ta-ka-ha-si có nói với tôi một điều mà tôi đã quên khuấy di mất. Anh bảo là khi đi học ở Tô-mô-e, anh thường bị các học sinh trường khác bắt nạt, tròng ghẹo và đến trường mặt mũi ỉu xìu xìu; ngay lập tức tôi đã hỏi anh xem bọn trẻ nào đã trêu anh và thế là vụt một cái tôi đã chạy ra khỏi cửa.
Một lúc sau tôi lại chạy về, cam đoan với anh mọi việc sẽ dâu vào đấy, từ nay sẽ không đứa nào dám trêu anh nữa.
Lúc chúng tôi chia tay, anh nói:
- Lúc ấy bạn làm tôi rất phấn khởi ấy thế mà tôi đã quên đấy. Cảm ơn bạn Ta-ka-ha-si. My-y-ô-chan (Mi-y-ô Ka-na-hô)
Mi-y-ô-chan, con gái thứ ba của ông Kô-ba-y-a-si, tốt nghiệp khoa giáo dục trường Cao đẳng âm nhạc Ku-ni-ta-chi và bây giờ dạy nhạc ở trường tiểu học thuộc trường cao dẳng. Cũng như cha, chị thích dạy các học sinh nhỏ. Từ khi chị mới lên ba tuổi, ông Kô-ba-y a-si đã quan sát thấy Mi-y-ô-chan đi và chuyển động th.ân thể theo nhịp âm nhạc cũng như khi học nói và điều này giúp ông nhiều trong việc dạy bảo học sinh. Sac-kô Mat-su-y-a-ma (bây giờ là bà Sai-tô)
Hôm tôi đến Tô-mô-e, thì Sac-kô-chan, cô gái có đôi mắt to, mặc cái áo ngoài có thêu con thỏ vào học một trường mà dạo đó nữ sinh rất khó vào học - bây giờ là trường Trung học Mi-ta. Sau đó, chị theo học khoa Anh tại Trường Đại học Phụ nữ Cơ đốc giáo và hiện nay vẫn công tác tại đấy. Chị phát huy tốt những kinh nghiệm mà chị thu nhận được ở Tô-mô-e, trong các trại hè của trường này.
Chị xây dựng gia đình với một người mà chị gặp khi họ leo núi Hô-ta-ka ở trong dãy núi cao của Nhật Bản. Họ đặt tên cho con trai là Y-a-su-ta-ka, hai âm sau của tên là để kỷ niệm tên núi nơi hai người gặp nhau. Tai-gi Y-a-ma-nu-chiTai-chan, người nói là sẽ không lấy tôi, đã trở thành một nhà vật lý nổi tiếng của Nhật. Anh sống ở Mỹ, một ví dụ về hiện tượng "chảy máu chất xám".
Anh tốt nghiệp bộ môn vật lý, trường Đại học sư phạm Tô-ky-ô. Sau khi đỗ thạc sĩ khoa học, anh sang Mỹ theo học bổng trao đổi ở Fun-bơ-rai-tơ (Fulbright) và năm năm sau nhận học vị tiến sỹ tại đại học Rô-che-stơ Anh ở lại trường tiến hành nghiên cứu về vật lý thực nghiệm năng lượng cao. Hiện nay, anh công tác tại phòng thí nghiệm gia tốc quốc gia Phéc-mi (Fermi) ở bang I-li-noi (Illinois), là phòng thí nghiệm lớn nhất thế giới, ở cương vị phó giám đốc. Đó là một phòng thí nghiệm nghiên cứu, gồm những người giỏi nhất của 53 trường đại học Mỹ và là một tổ chức khổng lồ với một trăm bốn lăm nhà vật lý và một ngàn bốn trăm cán bộ kỹ thuật, qua đó các bạn thấy Tai-chan là một bậc kỳ tài như thế nào. Phòng thí nghiệm đã được cả thế giới chú ý vì ở đấy người ta tạo được một tia năng lượng cao năm trăm tỉ ê-lêc-tơ-rô-vôn.
Gần đây, Tai-chan với sự cộng tác của một giáo sư ở đại học Cô-lum-bi-a đã tìm ra một cái gì đó gọi là up-si-lin. Tôi chắc chắn Tai-chan rồi sẽ được giải thưởng Nô-ben.
Tai-chan lấy một cô gái có tài, tốt nghiệp loại ưu về toán ở trường đại học Rô-che-stơ. Với đầu óc như vậy Tai-chen chắc chắn sẽ đi xa, bất kể anh đã học ở trường tiểu học nào. Nhưng tôi nghĩ rằng cái phương pháp ở trường Tô-mô-e để học sinh học các bộ môn theo một trật tự các em thích, có lẽ đã đóng góp vào việc phát triển tài năng của anh. Bây giờ nghĩ lại tôi không thể nhớ anh đã làm gì trong giờ học, ngoài những công việc bận bịu với những đèn cồn, bình và ống nghiệm, hay với các cuốn sách có vẻ rất khó hiểu về khoa học và vật lý. Ku-ni-ô Oe
Oe, cậu học sinh kéo bím đuôi sam của tôi, bây giờ là một chuyên gia hạng nhất của Nhật Bản về phong lan Viễn Đông, một củ giá trị có đến hàng vạn đô-la.
Lĩnh vực công tác của anh là một lĩnh vực chuyên môn đặc biệt, ở đâu người ta cũng cần Oe và anh đã di khắp nước Nhật. Cũng thật khó khăn lắm tôi mới túm được anh qua điện thoại và đã nói với anh mấy câu chớp nhoáng:
- Sau Tô-mô-e anh học trường nào?
- Tôi không đi đâu cả.
- Anh không đi đâu cả à? Anh chỉ học ở Tô-mô-e thôi à?
- Đúng thế.
- Trời ơi? Thế thậm chí anh cũng không học qua trung học nữa sao?
- Có chứ, tôi có học một vài tháng ở trường trung học Oi-ta, thế rồi đi sơ tán ở Ku-u-su.
- Nhưng không học hết trung học bắt buộc?
- Đúng, tôi không học hết.
Tôi nghĩ: "Trời ơi! Sao cậu ta lại thảnh thơi thoải mái thế nhỉ!" Trước chiến tranh, cha Oe có một trại ươm cây rất lớn bao quanh suốt cả một vùng gọi là Tô-đô-rô-ki ở tây nam Tô-ky-ô, nhưng sau đó đã bị bom phá huỷ hết cả. Bản chất thanh thản của Oe được thể hiện rất rõ trong phần còn lại của cuộc nói chuyện khi anh chuyển hướng câu chuyện.
- Bạn có biết hoa gì thơm nhất không? Theo ý tôi, hoa phong lan xuân Trung Quốc (Cymbidium virescens) thơm nhất. Không hương thơm nào sánh kịp nó đâu.
- Thế nó có đắt lắm không?
- Có thứ đắt, có thứ rẻ.
- Trông nó thế nào?
- Ồ nó không rực rỡ lắm, hơi kín đáo là đằng khác. Nhưng đấy lại chính là vẻ đẹp của nó.
Anh chẳng thay đổi gì. Nghe giọng nói thoải mái của Oe, tôi nghĩ: "Không tốt nghiệp phổ thông trung học. Chẳng sao cả. Anh ta cứ làm việc và thật sự tin tưởng vào bản thân mình" Thực tế đó đã để lại trong tôi một ấn tượng sâu sắc. Ka-giu-ô A-ma-đê-raA-ma-đê-ra yêu quý loài vật, muốn trở thành bác sĩ thú y và đã có một trang trại. Không may, cha anh chết bất ngờ, và anh phải đổi hẳn hướng đi của cuộc đời, thôi học trường thú y và chăn nuôi, đại học Ni-hon, vào làm việc tại bệnh viện Kê-i-ô. Hiện nay anh công tác tại bệnh viện Trung ương của Lực lượng tự vệ phụ trách khám lâm sàng. Ai-kô Sai-sô (bây giờ là bà Ta-na-ka)Ai-kô Sai-sô, có người ông họ là Đô dốc hải quân Tô-gô chuyển đến Tô-mô-e từ trường tiểu học thuộc Ao-y-ô--ma Ga-kui-u. Tôi vẫn thường nghĩ về chị trong những ngày đó như một thiếu nữ hết sức điềm tĩnh, đúng mức. Có lẽ do chị đã mất cha - một thiếu tá của trung đoàn cận vệ thứ ba, chết trận ở Mãn Châu.
Sau khi tốt nghiệp trường Nữ học Ka-ma-ku-ra, Ai-kô lấy một kiến trúc sư. Bây giờ, cả hai con trai của chị đều đã lớn và đi làm, chị dành nhiều thời gian rảnh rỗi làm thơ.
Tôi nói:
- Thế là chị lại tiếp tục và phát huy truyền thống của người bà con nổi tiếng là một nữ thi sĩ được tặng thưởng thời triều đại Minh Trị Thiên Hoàng.
- Ồ đâu có - chị trả lời với một nụ cười lúng túng.
- Chị vẫn khiêm tốn như khi chị ở Tô-mô-e vậy, - tôi nói, - và cũng vẫn quý phái như thế.
Nghe vậy, chị mới nói như để trả lời:
- Chị biết đấy, bây giờ tôi cũng vẫn như khi tôi đóng vai Ben-kây vậy!
Giọng nói của chị làm tôi nghĩ rằng gia đình chị hẳn phải rất hạnh phúc đầm ấm. Kây-kô Ao-ki (bây giờ là bà Ku-na-ba-ra)
Kây-kô-chan, người có những con gà biết bay, lấy chồng là giáo viên trường tiểu học thuộc trường đại học Kây-ô. Con gái chị đã đi ở riêng. Y-ôi-chi Mi-gi-taMi-gi-ta, cậu học sinh cứ hứa sẽ mang bánh bao đám ma đến cho cả lớp, có bằng trồng trọt, nhưng anh vẫn thích vẽ, nên lại quay về học và tốt nghiệp trường Cao đẳng Mỹ thuật Mu-sa-chin. Bây giờ anh quản lý công ty thiết kế tạo hình của anh. Ry-ô-chanRy-ô-chan, người gác trường đi tham gia chiến đấu đã trở về bình yên vô sự. Năm nào, vào ngày 3-11, anh cũng về dự ngày hội trường Tô-mô-e.
