- Tham gia
- 18/4/2013
- Bài viết
- 12.616
Gần đây, dư luận không ngừng quan ngại về thực tế ngày càng gia tăng là việc nhiều sinh viên, thậm chí có cả cán bộ công chức, sau thời gian học ở nước ngoài đã không trở về nước làm việc. Điều đáng nói là phần lớn sinh viên này đi du học ở các nước có nền khoa học phát triển, ở những ngành mà trong nước đang rất cần nhân lực. Đây là một trong những biểu hiện của cái gọi là "chảy máu chất xám" được nhắc đến trong nhiều thập niên qua. Công bằng mà nói, đây là xu thế phổ biến, khó tránh khỏi, đã và đang diễn ra ở hầu hết các quốc gia thuộc nhóm đang phát triển như Việt Nam.
Tuy nhiên, có một xu thế khác đang có xu hướng gia tăng là việc "chảy máu" ngay trên "sân nhà" khi nhân lực trẻ, chất lượng cao hoặc không có cơ hội phát huy hết khả năng, hoặc đổ xô làm việc cho các tập đoàn quốc tế ở trong nước.
Từ cuối những năm 90 đến nay, bằng nhiều nguồn khác nhau, chúng ta đã gửi hàng nghìn người sang các quốc gia có nền khoa học phát triển để đào tạo, từ đại học đến tiến sĩ, từ khoa học xã hội đến cơ bản, ứng dụng, công nghệ thông tin…Không ít trong số này đã và đang làm việc trong các cơ quan nhà nước.
Câu hỏi đặt ra là khi trở về, những con người này đã đóng góp cụ thể gì cho cơ quan, ngành hay rộng hơn là cho đất nước? Có lẽ cần có một con số thống kê về điều này. Chỉ từ quan sát cá nhân, tôi đồ rằng những đóng góp ấy vẫn còn rất khiêm tốn, thấp hơn nhiều so với tiềm năng của đội ngũ nhân lực, so với yêu cầu của xã hội và so với kì vọng của công luận.
Nếu giả như thế, tôi tự hỏi đâu là nguyên nhân của thực trạng này?
Một nền khoa học muốn phát triển cần phải có những đầu tư đặc biệt, chính sách đặc thù cho đội ngũ khoa học nòng cốt (ảnh chỉ mang tính chất minh họa).
Phải chăng chưa có đủ "đất diễn" để những con người này ứng dụng điều đã học được ở xứ người ngay trên quên hương mình? Nhiều người bạn của tôi đã từng phân ưu rằng họ ao ước có đủ nguồn lực để thực hiện các nghiên cứu theo hướng mới, triển khai những phương pháp cập nhật thay cho lối tiếp cận trước đây. Đáng tiếc đó vẫn chỉ là dự định bởi nhiều khi vấn đề họ đưa ra lại bị coi là không phù hợp, không khả thi bởi những người có khi chưa một lần ra nước ngoài.
Phải chăng chúng ta vẫn giữ một cái nhìn "e dè" nào đó đối với những người tình nguyện trở về nước sau thời gian dài học tập ở nước ngoài? Sự e dè này dường như cũng nhiều cung bậc. Đó có thể là sự hoài nghi dẫn đến ngại hợp tác, ngại giao công việc. Đó cũng có thể là sự "vọng kì" rằng những người đó phải "cống hiến" thay vì được "tạo điều kiện" để phát huy, chia sẻ tri thức cóp nhặt từ xứ người.
Có không ít người trong thời gian học ở nước ngoài, làm nghiên cứu cùng giáo sư hướng dẫn và các đồng nghiệp khác. Chuyên môn và tinh thần làm việc của họ được đánh giá cao nhưng sau khi về nước một thời gian, họ cứ chìm lặng dần vào nhưng lo toan cơm áo đời thường, bởi thu nhập từ hoạt động chuyên môn may ra chỉ đủ để cho con học bán trú. Họ phải gác lại những gì học được, xếp vào kí ức những đề án, ý tưởng nghiên cứu táo bạo để chạy theo sự mưu sinh như biết bao đồng nghiệp khác.
Một sự lãng phí nữa là việc bố trí công tác cho những người có thành tích học tập tốt từ nước ngoài trở về. Ở nhiều cơ quan, chính sách ưu đãi cũng được vận dụng nhưng theo cách ít đem lại hiệu quả.
Đó là việc bổ nhiệm họ vào các vị trí quản lí hay bộ phận quản lí như một "phần thưởng", như một cách để "chiêu hiền đãi sĩ". Lập luận đưa ra là một khi đã là nhà khoa học, ở cương vị nào họ vẫn làm khoa học được. Điều bị lãng quên là công tác quản lí và nghiên cứu khoa học là 2 lĩnh vực khác nhau. Một tiến sĩ giỏi chưa chắc có kinh nghiệm, khả năng quản lí tốt bằng một cử nhân. Hơn thế nữa, dù có bằng nguồn nào, phải mất nhiều tiền, công sức mới đào tạo nổi một tiến sĩ khoa học từ các nước phương Tây. Thế mà khi họ trở về, thay vì dành phần lớn thời gian nghiên cứu, giảng dạy, họ lại ngập ngụa trong việc bàn giấy, hội họp, thi đua, tổ chức.
Thay đổi bất cứ điều gì cũng khó và khó nhất có lẽ là thay đổi tư duy. Nhưng cũng cần phải nhìn nhận rằng khó có được thành tựu nhanh chóng, đột biến, hiệu quả nào nếu ta cữ mãi đi trên những lối mòn tiền nhân để lại. Một đội bóng đặt kì vọng ghi bàn trên hết vào tiền đạo. Một nền khoa học muốn phát triển trong bối cảnh hiện nay cần có những đầu tư đặc biệt, chính sách đặc thù cho đội ngũ khoa học nòng cốt.
Chính sách đó cần khiến phòng thí nghiệm, trường học, thư viện phải "hấp dẫn" họ hơn so với việc ngồi vào một chiếc ghế nào đó, chiếc ghế mà nếu có ngồi, họ cũng chỉ là vật trang trí, không hơn, không kém.
Nếu chưa đủ nguồn lực, thiết nghĩ thay vì đưa hàng nghìn cán bộ đi du học, hãy tập trung đào tạo phân nửa rồi dùng số tiền dư ra lập quỹ nghiên cứu, để khi họ trở về, có điều kiện thi triển những gì đã học được?
Tuy nhiên, có một xu thế khác đang có xu hướng gia tăng là việc "chảy máu" ngay trên "sân nhà" khi nhân lực trẻ, chất lượng cao hoặc không có cơ hội phát huy hết khả năng, hoặc đổ xô làm việc cho các tập đoàn quốc tế ở trong nước.
Từ cuối những năm 90 đến nay, bằng nhiều nguồn khác nhau, chúng ta đã gửi hàng nghìn người sang các quốc gia có nền khoa học phát triển để đào tạo, từ đại học đến tiến sĩ, từ khoa học xã hội đến cơ bản, ứng dụng, công nghệ thông tin…Không ít trong số này đã và đang làm việc trong các cơ quan nhà nước.
Câu hỏi đặt ra là khi trở về, những con người này đã đóng góp cụ thể gì cho cơ quan, ngành hay rộng hơn là cho đất nước? Có lẽ cần có một con số thống kê về điều này. Chỉ từ quan sát cá nhân, tôi đồ rằng những đóng góp ấy vẫn còn rất khiêm tốn, thấp hơn nhiều so với tiềm năng của đội ngũ nhân lực, so với yêu cầu của xã hội và so với kì vọng của công luận.
Nếu giả như thế, tôi tự hỏi đâu là nguyên nhân của thực trạng này?
Một nền khoa học muốn phát triển cần phải có những đầu tư đặc biệt, chính sách đặc thù cho đội ngũ khoa học nòng cốt (ảnh chỉ mang tính chất minh họa).
Phải chăng chúng ta vẫn giữ một cái nhìn "e dè" nào đó đối với những người tình nguyện trở về nước sau thời gian dài học tập ở nước ngoài? Sự e dè này dường như cũng nhiều cung bậc. Đó có thể là sự hoài nghi dẫn đến ngại hợp tác, ngại giao công việc. Đó cũng có thể là sự "vọng kì" rằng những người đó phải "cống hiến" thay vì được "tạo điều kiện" để phát huy, chia sẻ tri thức cóp nhặt từ xứ người.
Có không ít người trong thời gian học ở nước ngoài, làm nghiên cứu cùng giáo sư hướng dẫn và các đồng nghiệp khác. Chuyên môn và tinh thần làm việc của họ được đánh giá cao nhưng sau khi về nước một thời gian, họ cứ chìm lặng dần vào nhưng lo toan cơm áo đời thường, bởi thu nhập từ hoạt động chuyên môn may ra chỉ đủ để cho con học bán trú. Họ phải gác lại những gì học được, xếp vào kí ức những đề án, ý tưởng nghiên cứu táo bạo để chạy theo sự mưu sinh như biết bao đồng nghiệp khác.
Một sự lãng phí nữa là việc bố trí công tác cho những người có thành tích học tập tốt từ nước ngoài trở về. Ở nhiều cơ quan, chính sách ưu đãi cũng được vận dụng nhưng theo cách ít đem lại hiệu quả.
Đó là việc bổ nhiệm họ vào các vị trí quản lí hay bộ phận quản lí như một "phần thưởng", như một cách để "chiêu hiền đãi sĩ". Lập luận đưa ra là một khi đã là nhà khoa học, ở cương vị nào họ vẫn làm khoa học được. Điều bị lãng quên là công tác quản lí và nghiên cứu khoa học là 2 lĩnh vực khác nhau. Một tiến sĩ giỏi chưa chắc có kinh nghiệm, khả năng quản lí tốt bằng một cử nhân. Hơn thế nữa, dù có bằng nguồn nào, phải mất nhiều tiền, công sức mới đào tạo nổi một tiến sĩ khoa học từ các nước phương Tây. Thế mà khi họ trở về, thay vì dành phần lớn thời gian nghiên cứu, giảng dạy, họ lại ngập ngụa trong việc bàn giấy, hội họp, thi đua, tổ chức.
Thay đổi bất cứ điều gì cũng khó và khó nhất có lẽ là thay đổi tư duy. Nhưng cũng cần phải nhìn nhận rằng khó có được thành tựu nhanh chóng, đột biến, hiệu quả nào nếu ta cữ mãi đi trên những lối mòn tiền nhân để lại. Một đội bóng đặt kì vọng ghi bàn trên hết vào tiền đạo. Một nền khoa học muốn phát triển trong bối cảnh hiện nay cần có những đầu tư đặc biệt, chính sách đặc thù cho đội ngũ khoa học nòng cốt.
Chính sách đó cần khiến phòng thí nghiệm, trường học, thư viện phải "hấp dẫn" họ hơn so với việc ngồi vào một chiếc ghế nào đó, chiếc ghế mà nếu có ngồi, họ cũng chỉ là vật trang trí, không hơn, không kém.
Nếu chưa đủ nguồn lực, thiết nghĩ thay vì đưa hàng nghìn cán bộ đi du học, hãy tập trung đào tạo phân nửa rồi dùng số tiền dư ra lập quỹ nghiên cứu, để khi họ trở về, có điều kiện thi triển những gì đã học được?
Theo cand.com
